Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια

Harper Lee

εκδ. Bell 1960, 2016

 Ο Φλωμπέρ έχει απαντήσει για λογαριασμό όλων των συγγραφέων του κόσμου :

 "Madame Bovary c' est moi". 

Μόνο που η Harper Lee μας ξεγέλασε.
Δεν είναι η Σκάουτ, η ηρωίδα του "Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια". 

Υπήρξε, βέβαια, Σκάουτ για όλη την παιδική της ηλικία. Ο παιδικός της φίλος, Τρούμαν Καπότε,  το επιβεβαιώνει. Ζωηρή, καυγατζού, αγοροκόριτσο, πανέξυπνη, αστεία, περίεργη. "Πως είσαι έτσι ντυμένος, Τρούμαν;" τον πείραζαν τα παιδιά. Σε μια φτωχική πόλη του αμερικάνικου νότου, όπου οι περισσότεροι φορούσαν κουρέλια και κυκλοφορούσαν ξυπόλητοι, οι τρεις γεροντοκόρες θείες του Τρούμαν τον έντυναν σαν κούκλα βιτρίνας της 5ης λεωφόρου. "Έμοιαζε με παραδείσιο πουλί" έλεγε η ενήλικη Χάρπερ. "Μικροκαμωμένος, χωρίστρα, ξανθά μαλλιά, πάντα έτοιμος να κλάψει". Δεν χρειαζόταν και πολύ για να γίνουν τα πειράγματα σπρωξιές και χτυπήματα. Η Χάρπερ, όμως, είχε πάντα έτοιμες τις γροθιές της για όποιον τολμούσε να κοροιδέψει τον μαμάκια. Όπως ακριβώς έκανε και η Σκάουτ για τον Ντιλ. 

Πώς ταίριαξαν ο κοστουμάκιας μαμάκιας και το αγοροκόριτσο με την τζιν φόρμα;

Τρούμαν Καπότε σε παιδική ηλικία

Είχαν και οι δύο ένα μυστικό που πίστευαν ότι έκρυβαν. Χωρίς επιτυχία, αφού στην μικρή κωμόπολη της Αλαμπάμα μυστικά δεν υπήρχαν. Όλοι ήξεραν ότι οι γονείς του Τρούμαν είχαν χωρίσει και ότι κανείς από τους δύο δεν τον ήθελε. Ο πατέρας έφυγε αναζητώντας μεθόδους εύκολου πλουτισμού και η καλλονή μητέρα του έκανε το ίδιο αναζητώντας τον μεγάλο έρωτα και τη μεγάλη ζωή στη Νέα Υόρκη. Σαν κομήτης εμφανιζόταν στη ζωή του Τρούμαν.  Για να τον επιπλήξει για τους θηλυπρεπείς τρόπους του.  Η μητέρα της Χάρπερ, πάλι, μια μορφωμένη για την εποχή γυναίκα, έπλητε στον αμερικάνικο νότο. Έπαιζε για ώρες πιάνο, άκουγε μουσική, διάβαζε βιβλία. Κάποια στιγμή άρχισε να ξυπνάει μέσα στη νύχτα και να κοπανάει για ώρες το πιάνο της. Ο Τρούμαν έλεγε ότι, όταν η Χάρπερ ήταν δυο χρονών, η μητέρα της πήγε να την πνίξει. Η αδελφή της Χάρπερ, Άλις,  το διαψεύδει "Ποιος πιστεύει τις γνωστές ψευτιές του Τρούμαν;" Ψευτιές; Ενδεχομένως. Αλλά η κυρία Λη για πολλά χρόνια έμπαινε και έβγαινε σε κλινικές. Και ίσως δεν ήταν και τόσο τυχαίο ότι η μητέρα της ηρωίδας της, της Σκάουτ, εμφανίζεται να πεθαίνει όταν η Σκάουτ ήταν δύο χρονών. Οι ψυχολόγοι θα έχουν πολλές παρατηρήσεις να κάνουν γι΄αυτό.

Χάρπερ Λη και Τρούμαν Καπότε

Τρούμαν- Ντιλ και Χάρπερ-Σκάουτ δεν είχαν, ουσιαστικά, μητέρα. Είχαν, όμως, ο ένας τον άλλο. Και η τυχερή Χάρπερ είχε και για πατέρα τον χωρίς-ούτε-ένα-ψεγάδι A.C. Lee, πάνω στον οποίο βασίζεται ο χαρακτήρας του Άτικους Φιντς. Δικηγόρος, αυτοδημιούργητος, με αγάπη στη μελέτη, πράος στην ανατροφή των παιδιών του. Κάθε βράδυ διαβάζει την εφημερίδα του κρατώντας στην αγκαλιά του τη μικρή Χάρπερ μέχρι να του πει "Νύσταξα A.C." Ο A.C- Άτικους είναι ένας άνθρωπος χωρίς αιχμές, ανεκτικός. Όπως δεν πιέζει την Χάρπερ-Σκάουτ να σταματήσει να τον φωνάζει με το μικρό του όνομα ή να φορέσει φουστάνια, έτσι αναλαμβάνει και την υπεράσπιση δύο μαύρων που κατηγορήθηκαν ότι σκότωσαν έναν λευκό. Στο "Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια" οι δύο μαύροι γίνονται ένας, ο Τομ Ρόμπινσον, και η ανθρωποκτονία γίνεται βιασμός μίας λευκής. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η έκβαση είναι κοινή. Ο δικηγόρος χάνει τη δίκη και οι μαύροι οδηγούνται στην κρεμάλα.

Η Mary Badham καθόταν στην αγκαλιά του
κινηματογραφικού της πατέρα,
Gregory Peck, ακόμα και όταν δεν είχαν γύρισμα

H Χάρπερ  και o πατέρας της, A.C. Lee 

Η Σκάουτ και ο Άτικους Φιντς

Το "Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια" έχει μπει στη λίστα με τα δέκα καλύτερα βιβλία όλων των εποχών. Γιατί; Πόσο διαχρονικό μπορεί να μένει το αντιρατσιστικό του μήνυμα το 2017; Το κίνημα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και των πολιτικών δικαιωμάτων των μαύρων έχει διανύσει πολύ δρόμο. Ο Μπάρακ Ομπάμα έχει γραφτεί στον κατάλογο των Αμερικανών προέδρων και έχει αναφωνήσει από το προεδρικό μπαλκόνι "Yes we can". Έχει αξία, λοιπόν, η αργόσυρτη αναπαράσταση της παιδικής ηλικίας της Σκάουτ, του Τζεμ, του Ντιλ σήμερα; Κι αν ναι, έχει αξία για τον μη Αμερικανό αναγνώστη;

Η απάντηση είναι : Ναι.
 Αρκεί να έχεις την υπομονή να φτάσεις στις τελευταίες σελίδες. Και να καταλάβεις ότι η αφήγηση είναι τόσο αργή γιατί έτσι αργά περνούσε ο χρόνος στην Αλαμπάμα της Χάρπερ-Σκάουτ. Έτσι αργά περνούσε και η παιδική ηλικία όλων μας. Σε μια εποχή χωρίς τεχνολογία, με αυτοσχέδια παιχνίδια, παρέες σε κήπους, βιβλία, ονειροπολήσεις. Όταν η Σκάουτ στέκεται στην αυλή του Μπου Ράντλει, του τρομακτικού γείτονα, που ζει για πάντα κλεισμένος στο σπίτι του, καταλαβαίνουμε ότι η διαχρονικότητα του βιβλίου δεν έγκειται στο αντιρατσιστικό του μήνυμα. Κι ας υπάρχει ακόμα ρατσισμός. Έγκειται στο μήνυμα ανθρώπινης αλληλεγγύης και κατανόησης. Όταν στέκεσαι στη βεράντα του οποιουδήποτε άλλου, βλέπεις μέσα από τα δικά του μάτια, ακούς τις σκέψεις του. Και μπορεί να μην τις υιοθετείς. Αλλά σίγουρα τις κατανοείς.

Χάρπερ και Σκάουτ

 Όμως, μετά από αυτές τις σελίδες, η Χάρπερ έπαψε να είναι η Σκάουτ. 

"Ποτέ δεν περίμενα κανενός είδους επιτυχία με το Mockingbird. Ήλπιζα για έναν γοργό και ελεήμονα θάνατο στα χέρια της κριτικής,αλλά, την ίδια στιγμή, ήλπιζα κάπως. Κάποιος να το αγαπούσε αρκετά ώστε να μου δώσει ενθάρρυνση. Δημόσια ενθάρρυνση. Ήλπιζα για λίγα, όπως είπα, αλλά  εισέπραξα μάλλον πολλά, και κατά κάποιο τρόπο αυτό ήταν το ίδιο τρομακτικό όσο ο γοργός, ελεήμων θάνατος που προσδοκούσα" έλεγε το 1964.

Με το πρώτο της βιβλίο είχε καταφέρει να φτάσει στην κορυφή. Να γίνει best seller, long seller, να βραβευτεί με Πούλιτζερ, να γίνει σενάριο για ταινία, ο Γκρέγκορι Πεκ  (που έπαιζε τον Άτικους Φιντς) να κερδίσει το μοναδικό του Όσκαρ, η Μέρι Μπάνταμ (που έπαιζε την Σκάουτ) να προταθεί για Όσκαρ. Ο εκδοτικός οίκος να παρακαλά για ένα νέο της βιβλίο. Ο Τρούμαν να ζηλεύει την τόση εμπορική, καλλιτεχνική επιτυχία.
Η Χάρπερ είχε φτάσει στην κορυφή και ο μόνος δρόμος ανοιχτός ήταν προς τα κάτω.

Ο Gregory Peck. Ένας νεότερος,
γοητευτικότερος Άτικους Φιντς- A.C Lee.

Ίσως γι΄αυτό η Χάρπερ, όσο ζούσε, δεν εξέδωσε ποτέ ξανά.

"Δεν θα ξαναπερνούσα την πίεση και τη δημοσιότητα που πέρασα με το Mockingbird για οποιοδήποτε χρηματικό ποσό. Επιπλέον έχω πει όλα όσα ήθελα να πω και δεν θα τα πω και δεύτερη φορά" έλεγε το 2011. Είχε βαρεθεί και τους δημοσιογράφους που παραποιύσαν τις συνεντεύξεις της και κατασκήνωναν στον κήπο της. Κλείστηκε στο σπίτι της στην Αλαμπάμα και συνέχιζε να κάνει εκείνο που της άρεσε. Να γράφει. Χωρίς να εκδίδει.

Μόνο μετά τον θάνατό της εκδόθηκε το " Βάλε έναν φύλακα".Για το οποίο υπάρχουν και υπανιγμοί ότι μπορεί και να μην είναι γραμμένο από την ίδια. Η Χάρπερ δεν είναι εδώ να μας το επιβεβαιώσει. Μόνο εξομολογείται :

 "Boo Radley, oh yes, it' s me".