H Virginia Woolf κάθεται στο λιτό γραφείο της. Έχει "a room of her own", ησυχία και μελάνι. Τα έχει όλα. Της λείπει, όμως, ο καλός της φίλος, ο Lytton Strachey. Εκείνος που της είχε κάνει πρόταση γάμου για μια μέρα. Την επόμενη την απέσυρε. "Τρόμαζα στην ιδέα ότι έπρεπε να την φιλήσω" έγραφε ο ομοφυλόφιλος Lytton στον φίλο του, Leonard Woolf.  "Αλλά εσύ πρέπει να της ζητήσεις να σε παντρευτεί. Είμαι σίγουρος ότι θα δεχτεί. Έχεις και το πλεονέκτημα της φυσικής έλξης" παρότρυνε τον φίλο του.
Πενήντα δύο χρονών διαγνώστηκε ότι έπασχε από καρκίνο του εντέρου.
"Αν πραγματικά πεθαίνω" είπε ο Lytton, λίγες ώρες πριν τον θάνατό του, "ο θάνατος δεν μου φαίνεται και τόσο σπουδαίο πράγμα".
Η Virginia χαμογελά. O Lytton είχε πάντα ιδιότυπο χιούμορ.
Ξεφυλλίζει τα βιβλία του : "Διακεκριμένοι άνθρωποι της βικτωριανής εποχής", "Βασίλισσα Βικτωρία", "Ελισσάβετ και Έσσεξ".
"Πφφφ, Βιογραφίες" σκέφτεται η Virginia. Πάντα είχαν οι δυο τους έναν υφέρποντα ανταγωνισμό. Σε μια παρέα ζωγράφων, κριτικών, οικονομολόγων, διανοούμενων, στην παρέα του Bloomsbury, αυτοί οι δυο ήταν "εκείνοι που έγραφαν".
"Εγώ είμαι συγγραφέας. Εσύ όχι. Εσύ είσαι βιογράφος" σκεφτόταν η Virginia. Αλλά δεν του το έλεγε. Άλλωστε δεν θα του έλεγε και κάτι που δεν ήξερε ηδη. Της εκμυστηρευόταν ότι ήθελε να γράψει θέατρο ή ποίηση. Αλλά του έλειπε η αυτοπεποίθηση. Η βιογραφία ήταν ένα ασφαλές μονοπάτι για κάποιον που δεν έχει πίστη στη δημιουργική του ικανότητα.
Δεν περίμενε ότι οι βιογραφίες του, γραμμένες με το γνωστό σαρκαστικό του χιούμορ, θα γνώριζαν τέτοια εκδοτική επιτυχία.
"Κι όμως.... Είναι η βιογραφία τέχνη; Ήταν ο Lytton καλλιτέχνης;" αναρωτιέται η Virginia και αρχίζει και σκαλίζει το δοκίμιό της. Ένα δοκίμιο- δικαίωση για όλους τους mad4biographies.

"Είμαι συγγραφέας. Είσαι βιογράφος".

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

VIRGINIA WOOLF

I

Μιλάμε για την τέχνη της βιογραφίας-αλλά αμέσως αναρωτιόμαστε, είναι η βιογραφία τέχνη; Η ερώτηση είναι ίσως ανόητη, και σίγουρα άχαρη, αν λάβουμε υπόψη την έντονη απόλαυση που μας έχουν προσφέρει οι βιογράφοι. Αλλά το ερώτημα απαντάται τόσο συχνά που δεν μπορεί παρά να υποκρύπτεται κάτι πίσω από αυτό. Και να το! Κάθε φορά που εμφανίζεται μια βιογραφία, το ερώτημα ρίχνει τη σκιά του στη σελίδα. Και προφανώς κάτι θανατηφόρο κρύβεται στη σκιά αυτή, αφού, τελικά, από όλες τις ζωές για τις οποίες έχουμε γραπτό τεκμήριο, ελάχιστες επιβιώνουν!

Αλλά η αιτία γι΄αυτή την υψηλή θνησιμότητα (ο βιογράφος ίσως έχει αντιρρήσεις) είναι ότι η βιογραφία, σε σύγκριση με τις τέχνες της ποίησης και του μυθιστορήματος, είναι μια νεαρή τέχνη. Το ενδιαφέρον μας για τους εαυτούς μας και για τους άλλους είναι μια πρόσφατη εξέλιξη του ανθρώπινου μυαλού. Μέχρι τον 18ο αιώνα κανένα αίσθημα περιέργειας δεν εκδηλώθηκε στην Αγγλία σχετικά με τη γραφή της ζωής των ανθρώπων. Μόνο τον 19ο αιώνα η βιογραφία αναπτύχθηκε πλήρως και έγινε τόσο παραγωγική. Εάν είναι αλήθεια ότι έχουν υπάρξει μόνο τρεις σημαντικοί βιογράφοι - ο Johnson, o Boswell και ο Lockhart-η αιτία, θα έλεγε ο βιογράφος, είναι ότι το διάστημα ήταν βραχύ. Και η δικαιολογία του, ότι η τέχνη της βιογραφίας είχε λίγο χρόνο να εδραιωθεί και να αναπτυχθεί, με βεβαιότητα προκύπτει από τα συγγράμματα. Είναι τόσο προκλητικό να αναζητήσουμε τις αιτίες -γιατί ο εαυτός μας που γράφει πεζογραφία παρουσιάστηκε τόσους αιώνες μετά από εκείνον που γράφει ποιήματα; Γιατί ο Chaucer προηγήθηκε του Henry James; -καλύτερα να αφήσουμε αναπάντητο το ερώτημα και να περάσουμε στο επόμενο αίτιο της έλλειψης αριστουργημάτων (στον τομέα των βιογραφιών). Είναι επειδή η τέχνη της βιογραφίας είναι η πιο περιορισμένη από όλες τις τέχνες. Έχει την απόδειξη στο χέρι. Να! Στον πρόλογο ο Smith, που έχει γράψει τη ζωή του Jones, αρπάζει την ευκαιρία να ευχαριστήσει παλιούς φίλους, που του είχαν δανείσει επιστολές, και "τελευταία, αλλά όχι έσχατη" την κυρία Jones, τη χήρα. Για εκείνη τη βοήθεια "χωρίς την οποία", όπως το θέτει, "αυτή η βιογραφία δεν θα μπορούσε να είχε γραφτεί". Ενώ ο μυθιστοριογράφος απλά λέει στον πρόλογο:  "Κάθε χαρακτήρας σε αυτό το βιβλίο είναι φανταστικός". Ο μυθιστοριογράφος είναι ελεύθερος. Ο βιογράφος δεμένος.

Κι εδώ πλησιάζουμε, ίσως, στο πολύ δύσκολο, και ίσως άλυτο, ερώτημα: Τι εννοούμε ονομάζοντας ένα βιβλίο έργο τέχνης; Σε κάθε περίπτωση ορίστε μια διάκριση μεταξύ βιογραφίας και μυθιστορήματος, μια απόδειξη ότι διαφέρουν στην ίδια την ουσία τους: Το ένα φτιάχνεται με τη βοήθεια φίλων. Των γεγονότων. Το άλλο δημιουργείται χωρίς περιορισμούς. Εκτός από εκείνους που θέτει ο ίδιος ο καλλιτέχνης, για λόγους που του φαίνονται σωστοί, και επιλέγει να υπακούσει. Αυτή είναι διάκριση. Και υπάρχει ένας καλός λόγος που στο παρελθόν οι βιογράφοι δεν την βρήκαν. Είναι μόνο μια διάκριση, αλλά μια διάκριση πολύ σκληρή.

Η χήρα και οι φίλοι έχουν βαρύ καθήκον. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι ο άντρας-διάνοια ήταν ανήθικος, κακότροπος και πετούσε τις μπότες του στο κεφάλι της υπηρέτριας. Η χήρα θα έλεγε "Μα εγώ, παρ΄όλα αυτά, τον αγαπούσα- ήταν ο πατέρας των παιδιών μου. Και το κοινό, που αγαπά τα βιβλία του, δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, να απογοητευτεί. Κάλυψε. Παράλειψε." Ο βιογράφος υπάκουε. Και έτσι η πλειοψηφία των Βικτωριανών βιογραφιών είναι σαν τα κέρινα ομοιώματα που διατηρούνται στο αββαείο του Westminster, που τα περιέφεραν σε νεκρικές πομπές στους δρόμους- ομοιώματα που μόνο μια επιφανειακή ομοιότητα είχαν με το σώμα στο φέρετρο.

Τότε, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, υπήρξε μια αλλαγή. Πάλι για λόγους που δεν είναι εύκολο να ανακαλύψουμε, οι χήρες έγιναν πιο ανοιχτόμυαλες, το κοινό πιο οξυδερκές. Η αμυδρή ομοιότητα ούτε πλέον έπειθε, ούτε ικανοποιούσε την περιέργεια. Ο βιογράφος με βεβαιότητα κέρδισε κάποια ελευθερία. Τουλάχιστον μπορούσε πλέον να υπαινιχτεί ότι υπήρχαν σημάδια και αυλακώσεις στο πρόσωπο του νεκρού. Ο Carlyle του Froude είναι μια κερένια μάσκα ζωγραφισμένη ροζέ. Και τον Froude ακολούθησε ο σερ Edmund Gosse, που τόλμησε να πει ότι ο πατέρας του ήταν ένα ανθρώπινο υποκείμενο γεμάτο σφάλματα. Ακολουθώντας τον Edmund Gosse τα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα ήρθε ο  Lytton Strachey.

Lytton Strachey

II

Η φυσιογνωμία του Lytton Strachey είναι τόσο σημαντική στην ιστορία της βιογραφίας, που της αξίζει μια επιπλέον σκέψη. Τα τρία διάσημα βιβλία του, "Διακεκριμένοι άνθρωποι της βικτωριανής εποχής", "Βασίλισσα Βικτωρία" και "Ελισσάβετ και Έσσεξ", έχουν τη δύναμη να δείξουν τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει η βιογραφία. Υπαινίσσονται πολλές πιθανές απαντήσεις στο ερώτημα εάν η βιογραφία είναι τέχνη, και εάν όχι, γιατί δεν τα καταφέρνει να γίνει. Ο Lytton Strachey γεννήθηκε ως συγγραφέας σε μια ευτυχή στιγμή. Το 1918, όταν έκανε την πρώτη του απόπειρα, η βιογραφία, με τις νέες ελευθερίες της, ήταν μια φόρμα που ασκούσε έλξη. Σε έναν συγγραφέα σαν αυτόν. που επιθυμούσε να γράψει ποίηση ή θεατρικά έργα, αλλά αμφισβητούσε την δημιουργική του ικανότητα, η βιογραφία φαινόταν σαν μια υποσχόμενη εναλλακτική πρόταση. Γιατί επιτέλους ήταν εφικτό να πεις την αλήθεια για τους νεκρούς. Και η βικτωριανή εποχή έβριθε από αξιόλογες προσωπικότητες, πολλές από τις οποίες είχαν παραμορφωθεί, ομοιώματα που τα είχαν σοβατίσει. Το να τα επαναδημιουργήσει, να τα δείξει όπως ήταν στην πραγματικότητα, απαιτούσε χαρίσματα ανάλογα με εκείνα ενός ποιητή ή ενός μυθιστοριογράφου. Και ταυτόχρονα δεν απαιτούσε την δημιουργική ικανότητα στην οποία πίστευε ότι υστερούσε.

Άξιζε να δοκιμάσει. Και η ένταση και το ενδιαφέρον που ξύπνησαν οι σύντομες μελέτες του "Διακεκριμένοι άνθρωποι της βικτωριανής εποχής" έδειξαν ότι είχε την ικανότητα να κάνει τον  Manning, την Florence Nightingale, τον Gordon και τους υπόλοιπους να ζήσουν όπως δεν είχαν ζήσει από τότε που όντως ζούσαν. Για άλλη μια φορά βρίσκονταν στο επίκεντρο των συζητήσεων. Ο Gordon πραγματικά έπινε ή ήταν μια επινόηση; Η Florence Nightingale παρέλαβε το βραβείο του τάγματος της αξίας του Ηνωμένου Βασιλείου στο υπνοδωμάτιό της ή στο καθιστικό της; Ξεσήκωνε το ενδιαφέρον του κοινού για τέτοια επουσιώδη θέματα, παρόλο που μαινόταν πόλεμος στην Ευρώπη. Ο θυμός μπλεκόταν με το γέλιο. Και οι εκδόσεις αυξάνονταν.

Αλλά όλα αυτά ήταν σύντομες μελέτες με κάτι από την υπερβολική έμφαση και τις περικοπές μιας καρικατούρας. Στη ζωή των δύο μεγάλων βασιλισσών, της Ελισσάβετ και της Βικτώριας, επιχείρησε κάτι πιο φιλόδοξο. Η βιογραφία δεν είχε ποτέ πριν μια πιο δίκαιη ευκαιρία να δείξει τι μπορούσε να κάνει. Γιατί τώρα το εγχείρημα αναλάμβανε ένας συγγραφέας που ήταν ικανός να χρησιμοποιήσει όλες τις ελευθερίες που είχε κερδίσει η βιογραφία. Ήταν ατρόμητος. Είχε αποδείξει την ευφυΐα του. Και είχε μάθει καλά τη δουλειά του. Το αποτέλεσμα φωτίζει τη φύση της βιογραφίας. Γιατί ποιος μπορεί να αμφισβητήσει μετά την ανάγνωση των δύο βιβλίων (το ένα μετά το άλλο)  ότι η Βικτωρία είναι ένας θρίαμβος, ενώ η Ελισσάβετ, συγκρινόμενη, είναι μια αποτυχία; Αλλά, όπως τις συγκρίνουμε, φαίνεται επίσης ότι δεν ήταν ο Lytton Strachey που απέτυχε. Ήταν η τέχνη της βιογραφίας. Στη "Βικτωρία" αντιμετώπισε τη βιογραφία σαν χειροτεχνία. Υπέκυψε στους περιορισμούς της. Στην "Ελισσάβετ" αντιμετώπισε τη βιογραφία σαν τέχνη. Αψήφησε τους περιορισμούς της.

Αλλά πρέπει να συνεχίσουμε να αναρωτιόμαστε πως έχουμε φτάσει σε αυτό το συμπέρασμα και ποιοι λόγοι το υποστηρίζουν. Πρώτον είναι ξεκάθαρο ότι οι δυο βασίλισσες παρουσιάζουν πολύ διαφορετικά προβλήματα για τον βιογράφο τους. Για την βασίλισσα Βικτωρία όλα είναι γνωστά. Ό,τι έκανε, σχεδόν ό,τι σκέφτηκε, ήταν κοινό τοις πάσι. Κανείς άλλος, εκτός από τη βασίλισσα Βκτωρία, δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο τέτοιας μελέτης. Ο βιογράφος δεν θα μπορούσε να την επινοήσει, γιατί κάθε στιγμή κάποιο έγγραφο θα έπεφτε στα χέρια του για να επαληθεύσει την επινόησή του. Και ο Lytton Strachey, γράφοντας τη ¨Βικτωρία" υπέκυψε στη συνθήκη. Χρησιμοποίησε πλήρως τη δύναμη του συγγραφέα να επιλέγει και να συσχετίζει, αλλά παρέμεινε με αυστηρότητα εντός των ορίων της αλήθειας. Κάθε πρόταση επαληθεύτηκε. Κάθε γεγονός ελέγχθηκε. Και το αποτέλεσμα είναι μια ζωή που, πιθανόν, θα κάνει τη βασίλισσα Βικτωρία ότι έκανε ο Boswell  για τον γέρο λεξικογράφο. Στο μέλλον η βασίλισσα Βικτωρία του Lytton Strachey θα είναι η βασίλισσα Βικτωρία, όπως ο Johnson του Boswell είναι τώρα ο δρ Johnson.Οι άλλες εκδοχές θα ξεθωριάσουν και θα εξαφανιστούν. Ήταν ένας άθλος, και αναμφίβολα ο συγγραφέας πετυχαίνοντάς τον, επιθυμούσε να προχωρήσει ένα βήμα παρακάτω. Ορίστε η βασίλισσα Βικτωρία, συμπαγής, πραγματική, χειροπιαστή. Αλλά και αναμφίβολα περιορισμένη. Δεν θα μπορούσε άραγε η βιογραφία να παράγει κάτι από τη δύναμη της ποίησης, κάτι από τον ενθουσιασμό του δράματος, και παρ΄όλα αυτά να διατηρεί την ιδιόρρυθμη αρετή του γεγονότος- την υπαινικτική αλήθεια, τη δική του δημιουργικότητα;

Η βασίλισσα Ελισσάβετ προφανώς υπήρξε το ιδανικό δάνειο για το πείραμα. Ελάχιστα γνωρίζαμε για εκείνη. Η κοινωνία μέσα στην οποία έζησε ήταν τόσο απρόσιτη ώστε οι συνήθειες, τα κίνητρα, ακόμα και οι δράσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής φαίνονταν παράδοξες και σκοτεινές. "Με τι τρόπο μπορούμε να εισέλθουμε σε αυτά τα ξένα πνεύματα; σε αυτά τα ακόμα πιο ξένα σώματα; Όσο πιο καθαρά το αντιλαμβανόμαστε, τόσο πιο απόμακρο γίνεται αυτό το σύμπαν", παρατήρησε ο Lytton Strachey σε μία από τις πρώτες σελίδες. Ωστόσο υπήρχε προφανώς μια μισοκρυμμένη, μισοαποκαλυμμένη "τραγική ιστορία"  στην ιστορία του "Η Βασίλισσα και το Έσσεξ". Όλα συντελούσαν στη δημιουργία ενός βιβλίου που συνδύαζε τα πλεονεκτήματα και των δύο κόσμων. Που έδινε στον καλλιτέχνη ελευθερία να επινοήσει, αλλά υποβοηθούσε την επινόηση με την ενίσχυση από τα ίδια τα γεγονότα- ένα βιβλίο που δεν ήταν μόνο μια βιογραφία, αλλά και ένα έργο τέχνης.

Παρόλα αυτά, ο συνδυασμός αποδείχτηκε ανεφάρμοστος. Πραγματικότητα και μύθος αρνιόνταν να συνδυαστούν. Η Ελισσάβετ ποτέ δεν έγινε πραγματική όπως η Βασίλισσα Βικτωρία, ούτε όμως και μυθιστορηματική όπως η Κλεοπάτρα ή ο Φάλσταφ. Ο λόγος ήταν ότι ελάχιστα ήταν γνωστά. Επιθυμούσε να επινοήσει. Αλλά κάποια ήταν ήδη γνωστά. Η επινόησή του ήταν υπό έλεγχο. Έτσι η Βασίλισσα κινείται σε έναν κόσμο ασαφή, μεταξύ πραγματικότητας και μυθιστορήματος, χωρίς να ενσωματώνεται, αλλά ούτε και να αποβάλλεται από κάποιο από αυτά. Υπάρχει μια αίσθηση κενού και προσπάθειας, μιας τραγωδίας χωρίς κρίση, χαρακτήρων που συναντιούνται χωρίς να συγκρούονται.

Αν η διάγνωση είναι σωστή οφείλουμε να πούμε ότι το πρόβλημα έγκειται στην ίδια τη βιογραφία. Η βιογραφία επιβάλλει όρους και αυτοί οι όροι είναι ότι πρέπει να βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Και λέγοντας πραγματικά γεγονότα στη βιογραφία εννοούμε εκείνα που μπορούν να διασταυρωθούν κι από άλλους ανθρώπους εκτός από τον καλλιτέχνη. Εάν επινοήσει γεγονότα σαν εκείνα που επινοεί ένας καλλιτέχνης (γεγονότα που κανείς δεν μπορεί να διασταυρώσει) και προσπαθήσει να τα συνδυάσει με τα μη επινοημένα γεγονότα, ανακαλύπτει ότι το ένα καταστρέφει το άλλο.

Ο Lytton Strachey φαίνεται ότι στην Βασίλισσα Βικτώρια έχει καταλάβει την αναγκαιότητα αυτής της συνθήκης, και έχει ενδώσει ενστικτωδώς σε αυτή. "Τα πρώτα σαράντα δύο χρόνια της ζωής της Βασίλισσας" γράφει, "φωτίζονται από έναν όγκο πολλών και ποικίλλων αυθεντικών πληροφοριών". Μετά το θάνατο του Αλβέρτου όλα καλύπτονται από ένα πέπλο. Και όταν μετά το θάνατο του Αλβέρτου το πέπλο κατέβηκε και δεν υπήρχε αυθεντική πληροφόρηση, ήξερε ότι ο βιογράφος είχε υποχρέωση να υποταχτεί. "Πρέπει να αρκούμαστε σε μια αμυδρή συσχέτιση" έγραψε. Και γι΄αυτό τα τελευταία χρόνια αναφέρονται με συντομία. Αλλά ολόκληρη η ζωή της Ελισσάβετ είχε περάσει πίσω από ένα πολύ πιο πυκνό πέπλο από εκείνο που κάλυπτε τα τελευταία χρόνια της ζωής της Βικτωρίας. Όμως (ο Lytton Strachey) αγνόησε τη δική του παραδοχή και συνέχισε να γράφει, όχι μια αμυδρή συσχέτιση, αλλά ένα ολόκληρο βιβλίο για αυτά τα  ξένα πνεύματα και τα ακόμα πιο ξένα σώματα για τα οποία δεν είχε αυθεντική πληροφόρηση. Η προσπάθεια ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία.

Lytton Strachey-Maynard Keynes

ΙΙΙ

Φαίνεται τότε, ότι όταν ο βιογράφος παραπονέθηκε ότι ήταν δεσμευμένος από φίλους, επιστολές και έγγραφα έθετε και ένα σημαντικό στοιχείο της βιογραφίας. Και έναν αναγκαίο περιορισμό. Γιατί ο επινοημένος χαρακτήρας ζει σε έναν ελεύθερο κόσμο όπου τα γεγονότα επιβεβαιώνονται από έναν και μόνο άνθρωπο- τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Η αυθεντικότητά τους βρίσκεται στην αλήθεια του δικού του οράματος. Ο κόσμος που δημιουργείται από αυτό το όρμα είναι πιο σπάνιος, πιο έντονος και πιο ενιαίος απ΄ότι ο κόσμος που είναι κυρίως φτιαγμένος από αυθεντικές πληροφορίες που παρέχουν άλλοι άνθρωποι. Εξαιτίας αυτής της διαφοράς τα δύο είδη γεγονότων δεν θα συνδυαστούν. Εάν αγγίξουν το ένα το άλλο καταστρέφονται. Συμπεραίνουμε ότι κανείς δεν μπορεί να αξιοποιήσει στο έπακρο και τους δύο κόσμους. Πρέπει να επιλέξεις και να υποταχτείς στην επιλογή σου.

Αλλά, αν και η αποτυχία του "Η Ελισσάβετ και το Έσσεξ" οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα, αυτή η αποτυχία, επειδή είναι το αποτέλεσμα ενός τολμηρού πειράματος που διεκπεραιώθηκε με εντυπωσιακή ικανότητα, οδηγεί σε περαιτέρω ανακαλύψεις. Εάν είχε ζήσει ο Lytton Strachey δεν θα αμφισβητούσε ότι εξερεύνησε τη φλέβα που άνοιξε. Μας έδειξε το δρόμο στον οποίο άλλοι μπορούν να προχωρήσουν. Ο βιογράφος περιορίζεται από γεγονότα - έτσι είναι. Αλλά, εάν είναι έτσι, έχει  δικαίωμα σε όλα τα γεγονότα που είναι διαθέσιμα. Αν ο Jones πετούσε μπότες στο κεφάλι της υπηρέτριας, είχε μια ερωμένη στο Islington ή βρέθηκε μεθυσμένος σε ένα χαντάκι μετά από μια νύχτα κραιπάλης, πρέπει να είναι ελεύθερος να το πει- όσο βέβαια το επιτρέπουν οι διατάξεις περί δυσφήμησης και ο ανθρωπισμός του.

Αλλά αυτά τα γεγονότα δεν είναι σαν τα επιστημονικά- τα οποία άπαξ και ανακαλυφθούν, παραμένουν για πάντα τα ίδια. Αυτά τα γεγονότα υπόκεινται στην αλλαγή άποψης. Οι απόψεις αλλάζουν όπως και οι εποχές. Ότι θεωρείτο αμαρτία τώρα, που οι ψυχολόγοι έχουν ρίξει φως στα γεγονότα, θεωρείται ίσως μια ατυχία. Ή ιδιορρυθμία. Ή τίποτα από τα δύο. Απλά μια ασήμαντη αδυναμία χωρία ουδεμία σημασία. Η έμφαση στο σεξ έχει αλλάξει στη μνήμη μας. Αυτό οδηγεί στην καταστροφή πολλών νεκρών στοιχείων που ακόμα σκοτεινιάζουν τα πραγματικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου προσώπου. Πολλές επικεφαλίδες κεφαλαίων -ζωή στο κολλέγιο, γάμος, καριέρα- φαίνονται πολύ αυθαίρετες και τεχνητές. Το πραγματικό ρεύμα της ύπαρξης του ήρωα πήρε, πιθανόν, μια διαφορετική τροπή.

Έτσι ο βιογράφος πρέπει να προχωρήσει πριν από εμάς, όπως κάνει το καναρίνι του μεταλλωρύχου, να ελέγξει την ατμόσφαιρα, να ανιχνεύσει τα στοιχεία τα ψευδή, τα μη ρεαλιστικά, καθώς και την ύπαρξη ξεπερασμένων συμβάσεων. Το αισθητήριο αλήθειας πρέπει να είναι ζωντανό και παρά πόδας. Αλλά και τότε, αφού ζούμε στην εποχή που χίλιες κάμερες ρίχνονται, με εφημερίδες, επιστολές και ημερολόγια σε κάθε χαρακτήρα από κάθε γωνία. πρέπει να είναι προετοιμασμένος να παραδεχτεί και τις αντιφατικές εκδοχές του ίδιου προσώπου.
Η βιογραφία θα μεγεθύνει το πεδίο κρεμώντας καθρέφτες σε περίεργες γωνίες. Και απ΄όλη αυτή την ποικιλία θα προκύψει, όχι μια σύγχυση, αλλά μια πλουσιότερη ενότητα. Και πάλι, αφού πλέον τόσα πολλά είναι γνωστά, που   παλιά ήταν άγνωστα, το ερώτημα που αναπόφευκτα τίθεται είναι εάν μόνο οι ζωές των μεγάλων ανθρώπων θα έπρεπε να καταγράφονται. Ο οποιοσδήποτε που έχει ζήσει μια ζωή, και άφησε τεκμήριο αυτής, δεν αξίζει μια βιογραφία-αποτυχίες και επιτυχίες, ταπεινοί και επιφανείς; Και τι είναι μεγαλοσύνη; Και τι μικρότητα; Πρέπει να αναθεωρήσουμε τα αξιακά μας κριτήρια και να ορίσουμε νέους ήρωες για να θαυμάσουμε.

IV

Η βιογραφία είναι, λοιπόν στην αρχή της σταδιοδρομίας της. Έχει μακρά και ενεργή ζωή, σίγουρα-  μια ζωή δυσκολίας, κινδύνου και σκληρής εργασίας. Παρ΄όλα αυτά, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι πρόκειται για μαι ζωή διαφορετική από εκείνη της ποίησης ή του μυθιστορήματος- μια ζωή που τη ζούμε σε ένα χαμηλότερο σημείο έντασης. Και γι΄αυτό το λόγο τα δημιουργήματά της δεν προορίζονται να μείνουν αθάνατα, όπως καταφέρνουν κάποιες φορές τα δημιουργήματα των καλλιτεχνών.

Αυτό έχει αποδειχτεί ήδη. Ο δρ Johnson όπως δημιουργήθηκε από τον Boswell δεν θα ζήσει όσο ο Φάλσταφ που δημιουργήθηκε από τον Σέξπηρ. O Micawber και η κυρία Bates θα επιζήσουν του σερ Walter Scott του Lockhart και της βασίλισσας Βικτωρίας του Lytton Strachey. Γιατί είναι φτιαγμένοι από πιο ανθεκτικά υλικά. Η έντονη φαντασία του καλλιτέχνη πυροδοτεί ό,τι χάνεται στην πραγματικότητα. Χτίζει με ανθεκτικό υλικό. Αλλά ο βιογράφος πρέπει να αποδεχτεί τη φθαρτότητα, να δημιουργήσει με αυτήν, να την ενσωματώσει στην ίδια την ουσία του έργου του. Πολλά θα χαθούν. Λίγα θα ζήσουν. Και έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι είναι τεχνίτης, όχι καλλιτέχνης. Και ότι η δουλειά του δεν είναι καλλιτεχνική δουλειά, αλλά κάτι ενδιάμεσο.

Όμως σε αυτό το χαμηλότερο επίπεδο η δουλειά του βιογράφου είναι ανεκτίμητη. Δεν μπορούμε να τον ευχαριστήσουμε επαρκώς για ό,τι μας προσφέρει. Γιατί είμαστε ανίκανοι να ζήσουμε πλήρως στον έντονο κόσμο της φαντασίας. Η φαντασία είναι μια δεξιότητα που σύντομα κουράζεται και χρειάζεται ξεκούραση και ανανέωση. Αλλά για μια κουρασμένη φαντασία η σωστή τροφή δεν είναι κατώτερη ποίηση ή λογοτεχνία -πραγματικά την αποδυναμώνουν και την εξαθλιώνουν- αλλά το ψυχρό γεγονός ότι "η αυθεντική πληροφορία" από την οποία, όπως μας έχει δείξει ο Lytton Strachey, φτιάχνεται η καλή βιογραφία. Ο πραγματικός άνθρωπος που και πότε έζησε. Πως έμοιαζε. Φορούσε δαντελωτές ή ελαστικές μπότες. Ποιο ήταν οι θείοι και οι φίλοι του. πως φυσούσε την μύτη του, ποιον αγαπούσε, και πως, όταν ήρθε η ώρα του θανάτου, πέθανε στο κρεββάτι του σαν Χριστιανός, ή...

Λέγοντας μας τα πραγματικά γεγονότα, ξεχωρίζοντας τα σημαντικά από τα ασήμαντα και διαπλάθοντας το σύνολο, ώστε να μπορούμε να αντιληφθούμε το περίγραμμα, ο βιογράφος κινητοποιεί τη φαντασία μας περισσότερο από κάθε ποιητή ή μυθιστοριογράφο, εκτός από τους κορυφαίους. Γιατί λίγοι ποιητές και μυθιστοριογράφοι είναι ικανοί τέτοιας υψηλής έντασης που μας δίνει η πραγματικότητα. Αλλά σχεδόν κάθε βιογράφος, εάν σέβεται τα γεγονότα, μπορεί να μας δώσει κάτι περισσότερο από άλλο ένα γεγονός για να προσθέσουμε στη συλλογή μας. Μπορεί να μας δώσει γεγονός δημιουργικό. Γεγονός γόνιμο. Γεγονός που υπονοεί και κυοφορεί. Κι αυτό αποδεικνύεται. Γιατί πόσο συχνά, όταν μια βιογραφία έχει διαβαστεί και το βιβλίο έχει παραπεταχτεί, κάποια σκηνή παραμένει λαμπρή, κάποιος χαρακτήρας συνεχίζει να ζει στα βάθη του μυαλού και μας προκαλεί, όταν διαβάζουμε ένα ποίημα ή ένα μυθιστόρημα, να νιώσουμε την αρχή της αναγνώρισης, σαν να θυμηθήκαμε κάτι που ήδη ξέραμε.

Απόπειρα μετάφρασης : Κατερίνα Λαγού

Σημ. μτφ : Τον σεβασμό μου σε όλους τους μεταφραστές στην ελληνική των έργων της Virginia Woolf. Το πνεύμα της αστράφτει. Οι λέξεις της δημιουργούν εντύπωση. Που δεν ξεχνάς. Αλλά το να μεταφέρεις στη νεοελληνική τις τόσο μακροσκελείς, γεμάτες επιθέτων, προτάσεις της απαιτεί (αυτό που η ίδια θα ονόμαζε) serious intellect. You all deserve and have my respect.