Το συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη

Θανάσης Βαλτινός

εκδ. Εστία, 2007

Όπως ξεκινώ να γράψω νιώθω τον Βαλτινό να μου τραβάει το αυτί.

-Μην τολμήσεις να κατατάξεις το συναξάρι στις βιογραφίες σου. Συντηρητική! Επαρχιώτισσα!

Μ. Π.: Και όμως πολλοί θα ήθελαν να ξέρουν αν υπήρχε ο πελοποννήσιος γέροντας. 

Θ. Β.: Έχει σημασία να το μάθουμε; Δεν παραγνωρίζω το ανεκδοτολογικό ενδιαφέρον του πράγματος. Μπορώ να το ικανοποιήσω αυτό το ενδιαφέρον. Με τον γέροντα Αντρέα Κορδοπάτη έχω φωτογραφηθεί προ πολλών ετών. Παρεμφερείς περιέργειες πάντως ενισχύουν την πεποίθησή μου για την επαρχιακή υστέρησή μας ως προς τους ορίζοντες και τους δρόμους στους οποίους έχει ανοιχτεί η λογοτεχνία. Με απογοητεύει το γεγονός ότι το κοινό της κινείται ορισμένες φορές ακόμη σε τόσο συντηρητικά πλαίσια. 

(Μια συνομιλία με το Σάββα Παύλου, περ. ΑΚΤΗ, Έτος Β΄, Τεύχος 6, 1991 (απόσπασμα)) (http://www.pi.ac.cy/pi/files/yap/anakoinoseis/logotexnia/L_A2_SINAXARI.pdf

Ο Θ.Βαλτινός με τον Ανδρέα Κορδοπάτη

Και φυσικά έχει δίκιο. Το συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη έχει τόση αλήθεια, που ανά δεκαετία δέχεται διαφορετικές αναγνώσεις. Όταν γράφεις την προσωπική σου αλήθεια με καθαρότητα και ειλικρίνεια συμπεριλαμβάνεις -ακόμα και χωρίς να το θέλεις- και άλλους. Όλους.

Ο Έλληνας μετανάστης των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Σύριος πρόσφυγας. Ο σύγχρονος επιστήμονας μετανάστης της οικονομικής κρίσης. Ο κάθε άνθρωπος και η περιπέτεια της ζωής. Όλοι γινόμαστε Ανδρέας.

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο στην απλή γλώσσα του Κορδοπάτη, γλώσσα χωριού, γλώσσα με κρυφή ποιητικότητα. Γλώσσα επεξεργασμένη ύπουλα από τον Βαλτινό. "Ελάχιστα έχω παρέμβει" λέει δήθεν αθώα ο συγγραφέας. "Ο Κορδοπάτης ήταν θείος ενός συμμαθητή μου. Ο συμμαθητής είχε γράψει λίγες σελίδες με τις ιστορίες του θείου. Όταν ήμασταν μαθητές στην Πελοπόννησο μας διασκέδαζε να τις διαβάζουμε". Θέλω να πιστέψω ότι οι παρεμβάσεις είναι περιορισμένες. Όμως η τραχύτητα της γλώσσας, η οικονομία των λέξεων, κοινή σε όλα τα βιβλία του Βαλτινού, προδίδει. 

Ο Ανδρέας μας μιλάει για τις προσπάθειές του να μεταναστεύσει στην Αμερική. Η Ελλάδα έχει βγει από την ταπεινωτική ήττα του 1897. Αν διαβάσει κανείς τα ιστορικά συγγράμματα δημιουργείται η εντύπωση ότι το μόνο πρόβλημα της Ελλάδας είναι η ντροπή. Χρειάζεται να διαβάσεις βιβλία της αλήθειας, όπως ο Κορδοπάτης, για να καταλάβεις ότι το πραγματικό πρόβλημα ήταν η στέρηση. Ακρίδες καταστρέφουν τις καλλιέργειες. Πολλοί καταφεύγουν στην ληστεία. Το σύγγραμμα επιμένει: "Ο πρωθυπουργός Θεοτόκης αντιμετώπισε αποτελεσματικά τα φαινόμενα ληστοκρατίας διευκολύνοντας τη μετανάστευση". Ο Κορδοπάτης ξεκαθαρίζει ποιοι είναι αυτοί οι "ληστές". Είναι απελπισμένα χωριατόπαιδα που πεινάνε. Η ληστεία δεν είναι επιλογή. Είναι μονόδρομος.

Ο Κορδοπάτης δεν είναι ληστής. Είναι  ένα αγνό παιδί, με ελάχιστες παραστάσεις, που προσπαθεί να φτάσει στη μαγική Αμερική για να χορτάσει. Δεν μπλέκει με πουτάνες, δεν κλέβει, δεν παρανομεί. Παρά μόνο όταν χρειάζεται. Τρεις φορές φτάνει κοντά στο όνειρό του να πάει στην Αμερική. Την μία τον βρίσκουν άρρωστο και τον γυρίζουν από την Ιταλία. Την άλλη τον γυρίζουν από την Αμερική. Την τρίτη το σκάει και μπαίνει στην Αμερική χωρίς χαρτιά. Δυόμισι χρόνια γυρνάει πότε δουλεύοντας, πότε όχι. Πότε με άλλο όνομα, πότε με το δικό του. Με τα αδέρφια του, με συγχωριανούς του, με ξένους. Σιγά-σιγά στο λεξιλόγιό του μπαίνουν οι αμερικάνικες λέξεις. Ο μπόσης, το μπόξες, το σαλούνι, οραιτ. Ένα καλάθι με φρούτα, πούρα και ουίσκι πείθει τον μπόση να τον βάλει σε καλύτερο πόστο στο εργοστάσιο, να τον βοηθήσει με τις διωκτικές αρχές.

Θανάσης Βαλτινός

Ο Κορδοπάτης έχει κώδικα τιμής, ηθική. "Μην αποδράσεις, ακόμα κι αν μπορείς" του λέει ο αδελφός του "ο αστυνομικός θα σε έχει ελεύθερο. Αν του φύγεις θα τον πάρεις στο λαιμό σου. Και από αυτόν κρέμονται εννιά στόματα". Ο Κορδοπάτης δεν απομακρύνεται από τον αστυφύλακα. "Μην φοβάσαι τους βαρυποινίτες" συνεχίζει ο αδελφός "ό,τι κλέβουν το ξοδεύουν στο σαλούνι μας. Είναι φίλοι". Όταν το Αλλοδαπών τον στέλνει πίσω στην Ελλάδα πηγαίνει και καταθέτει αίτηση για να ξαναφύγει με το αμέσως επόμενο πλοίο.

"Δεν μου αρέσει ο Κορδοπάτης" μου λέει μια φίλη. "Μοιάζει σαν να μην έχει αισθήματα". Έχει δίκιο. Πουθενά ο Αντρέας δεν αγανακτεί, δεν θυμώνει, δεν αντιδρά. Αποδέχεται τις δυσκολίες και συνεχίζει."So undestructable" θα έλεγε ο Αμερικάνος μπόσης του. Αλλά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αισθάνεται. Σημαίνει ότι, σαν άνθρωπος της -πραγματικά δύσκολης- εποχής του, δεν έχει την πολυτέλεια να  χάσει χρόνο με αισθήματα. Πολύ περισσότερο να τα εκφράσει.

Ο Αντώνης Αντωνίου, σπάνιας γνησιότητας
ερμηνευτής, ως Ανδρέας Κορδοπάτης