Γεώργιος Θεοτόκης, ο πολιτικός του μέτρου

Γεώργιος Ράλλης        

 εκδ. Ελληνική Ευρωεκδοτική ΕΠΕ

                                     

Η οικογενειοκρατία στην πολιτική ζωή της Ελλάδας είναι ένα βέβαιο γεγονός. 

Αλλά μόνο δύο Γιώργηδες μπορούν να ισχυριστούν ότι είναι γιοι και εγγονοί πρωθυπουργών. 

Ο ένας είναι ο Γιώργος Παπανδρέου. Ο άλλος είναι ο Γεώργιος Ράλλης. 

Ο δεύτερος  υπερέχει  ποσοτικά αφού υπήρξε εγγονός πρωθυπουργού και από την πατρική και από τη μητρική πλευρά. 

Την ίδια στιγμή όμως υπολείπεται ποιοτικά. Ο πατέρας του ήταν πρωθυπουργός των ναζιστικών κατοχικών κυβερνήσεων. Μετά την απελευθέρωση καταδικάστηκε, φυλακίστηκε και πέθανε στη φυλακή.  Ο παππούς του ήταν ο Δημήτριος Ράλλης, υπουργός του Τρικούπη, που παραιτήθηκε για να ιδρύσει το δικό του κόμμα, το Τρίτο κόμμα. Υπέρμετρα φιλόδοξος. Κατάφερε να γίνει πέντε φορές πρωθυπουργός. Αλλά το όνομα του ταυτίστηκε με τον λάτρη της εξουσίας, που, προκειμένου να την κατακτήσει, είναι διατεθειμένος να μεταβάλλει εύκολα τις πολιτικές του υποσχέσεις ή ιδεολογίες. Ο παππούς Θεοτόκης ξεκίνησε κι εκείνος ως υπουργός του  Τρικούπη. Αλλά, αν  μνημονεύεται για κάτι, είναι για την  ευκολία με την οποία δήλωνε παραίτηση από το πρωθυπουργικό αξίωμα. 
"Ευκαιρία να αποσυρθώ στα κτήματά μου στην Κέρκυρα" σκεφτόταν ο πρωθυπουργός-κόντες κάθε φορά που κάποια εσωτερική κρίση τον υποχρέωνε σε παραίτηση.

Ζαίρα Θεοτόκη-Ράλλη
μητέρα του Γ.Ράλλη
και κόρη του Γ.Θεοτόκη

Ράλλης και Θεοτόκης, παρά τους διαφορετικούς τους χαρακτήρες, τις πολιτικές τους αντιπαραθέσεις ή διαφωνίες, κατατάχτηκαν αμφότεροι στους εκπροσώπους του παλαιοκομματισμού και σαρώθηκαν από τον ανεμοστρόβιλο Βενιζέλο, που κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της χώρας από το 1909 ως και το θάνατό του.  
Αν κανείς περιμένει να διαβάσει ένα ιστορικό σύγγραμμα με αντικειμενική προσέγγιση θα απογοητευτεί.

Ο εγγονός Ράλλης δεν κρύβεται. Ο λόγος που γράφει την ιστορία του παππού Θεοτόκη είναι για να δικαιολογήσει όχι μόνο τη δράση των δυο παππούδων του, αλλά όλων των πολιτικών της γενιάς τους. Εκείνων που, όπως λέει ο Γ.Β. Δερτιλής, οδήγησαν τη χώρα σε ένα σημείο οικονομικής και πολιτικής ανάκαμψης τέτοιο, ώστε να μπορέσει η χώρα να  διεκδικήσει και τελικά να πετύχει την εθνική ολοκλήρωση με τους Βαλκανικούς και τους παγκόσμιους πολέμους που ακολούθησαν. Πολιτικοί που δεν μπορούν να αγνοηθούν «επειδή είχαν την ατυχία να κληρονομήσουν ερείπια και να συνθλιβούν στη σύγκριση με δύο προσωπικότητες σαν τον Τρικούπη και τον Βενιζέλο».

Γεώργιος Θεοτόκης,
για τους καλοπροαίρετους
 "ευπατρίδης της πολιτικής",
για τους κακόπιστους
    "τσανακογλύφτης των ανακτόρων"

 Ο συγγραφέας έχει πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές. Και αυτές είναι που προσδίδουν στο κείμενο ζωντάνια και αμεσότητα, που συνήθως λείπει από τα αυστηρά ιστορικά συγγράμματα. Έτσι, ενώ διαβάζουμε για κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις, μαθαίνουμε και για τις σκηνές ζηλοτυπίας που η γιαγιά Θεοτόκη έκανε στον ζωηρό Τζώρτζη της.

 "Μα, Αμαλία, πως να γυρίσω στην Κέρκυρα; Έχω τα υπουργικά μου καθήκοντα" της έγραφε ο κόντες στα γαλλικά. Την ίδια στιγμή που οι εφημερίδες βούιζαν για τις ιδιαίτερα συχνές εμφανίσεις του στα αθηναϊκά σαλόνια.

Ο Θεοτόκης ξεκίνησε με μόνο θετικούς οιωνούς. Προερχόταν από την οικογένεια των Θεοτόκηδων της Κωνσταντινούπολης. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης ένα παρακλάδι της οικογένειας κατέφυγε στην Κρήτη (από αυτήν προέρχεται ο ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος) και ένα στην Κέρκυρα. Κάποιοι από αυτούς ήταν και ευγενείς, καταχωρημένοι στον libro d' oro. Η οικογένειά του του εξασφάλιζε κοινωνική καταξίωση και πλούτο. Ο θείος του, κόντες Σπύρος Θεοτόκης, ο playboy που είχε παντρευτεί την πάμπλουτη και σκανδαλιάρα Jane Digby, χρηματοδότησε τις νομικές του σπουδές στο Παρίσι και τον δίδαξε πως να λύνει τις διαφορές του με μονομαχίες.

Ο όμορφος θείος
Σπύρος Θεοτόκης

Jane Digby

Το 1864, τα Επτάνησα θα ενωθούν με την Ελλάδα, ως παραχώρηση της Αγγλίας προς τον νέο βασιλιά της Ελλάδας, Γεώργιο. Η επτανησιακή αριστοκρατία, που δεν ξέρει ποια γλώσσα να επιλέξει (στις επιστολές της χρησιμοποιεί την ιταλική ή τη γαλλική, στις διοικητικές υποθέσεις της την αγγλική, στις συναλλαγές της την ελληνική), έχει τα ίδια αντικρουόμενα αισθήματα και ως προς τα οφέλη της ένωσης.

Όμως ο Θεοτόκης και οι φίλοι του, φερέλπιδες νέοι με σπουδές στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, δεν αμφιβάλλουν. Υποδέχονται με ενθουσιασμό την ένωση και τρέφουν δια βίου θερμά αισθήματα προς τον βασιλιά Γεώργιο. Πιστεύουν ότι υπερτερούν σε σύγκριση προς του υπόλοιπους Έλληνες γιατί ποτέ δεν βρέθηκαν υπό την οθωμανική κυριαρχία. Προσδοκούν ότι εύκολα θα αναδειχτούν στην κεντρική πολιτική σκηνή της Ελλάδας και θα διαδραματίσουν ρόλο ιστορικό.

Από αυτά τα φιλόδοξα νιάτα ο μόνος που τα καταφέρνει είναι ο Θεοτόκης. Αρχικά εκλέγεται δήμαρχος Κερκυραίων. Το έργο του στη δημοτική αρχή επιδέχεται έντονης κριτικής. Ωστόσο κερδίζει την εμπιστοσύνη του πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη, ο οποίος τον επιλέγει ως βουλευτή της παράταξής του και μετά ως Υπουργό στις Κυβερνήσεις του. Με εντολή του Τρικούπη αναλαμβάνει –χωρίς επιτυχία- το δύσκολο έργο της διαπραγμάτευσης του δανείου του 1893. 

Ο Θεοτόκης είναι πιστός. Πιστός στο όραμα εκσυγχρονιστικής ανάπτυξης του Τρικούπη. Πιστός στις επιλογές του Παλατιού. Η πτώχευση, η εκλογική αποτυχία του Τρικούπη και ο αιφνιδιαστικός του θάνατος στις Κάνες θα μπορούσαν εύκολα να σηματοδοτήσουν και τον πολιτικό θάνατο του Θεοτόκη. Όμως ο κόντες είναι "σκληρό καρύδι". Αφήνει τους υπόλοιπους δελφίνους του ορφανού τρικουπικού κόμματος να αλληλοεξουδετερώνονται, ενώ εκείνος αναδεικνύεται στην "ήρεμη δύναμη", στον «άνθρωπο του μέλλοντος».

Γ.Ράλλης

Σε μια Ελλάδα που από το 1875 έως το 1899 αλλάζει είκοσι πέντε κυβερνήσεις ο Θεοτόκης εκλέγεται τέσσερις φορές πρωθυπουργός. Το έργο του δεν είναι απλό. Η Ελλάδα στις αρχές του αιώνα είναι ένα κράτος γονατισμένο από την ταπεινωτική ήττα του 1897, υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο και υποχρεωμένη να καταβάλει στην Τουρκία βαριές πολεμικές αποζημιώσεις. Γίνεται  επιτακτικό να γίνει σοβαρή, αλλά και αθόρυβη προετοιμασία στρατού και στόλου. Αλλιώς δεν μπορούμε ούτε να ονειρευτούμε τη Μεγάλη Ιδέα.

Η μετριοπαθής προσωπικότητα του Θεοτόκη συνάδει προς τις επιταγές της ιστορικής στιγμής. Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος συμβάλλει, περιέργως, σε μια αργή, αλλά σταθερή οικονομική ανάκαμψη. Το μεγάλο πρόβλημα του Θεοτόκη, όμως είναι η "ομάδα των Ιαπώνων", η λυσσαλέα αντιπολίτευση. Η τακτική εξουδετέρωσης που ακολουθεί είναι απλή : με ένα υπουργείο εξασφαλίζει τη σιωπή τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Γούναρη, που ενώ ξεκίνησε ως λαμπρή πολιτική ελπίδα, συντάχτηκε με τον Θεοτόκη, το Παλάτι, την Παλαιά Ελλάδα. Και κατέληξε, μαζί με τον γιο του Θεοτόκη, στη δίκη των έξι.

Το μοναδικό που δεν μπορούσε να εξουδετερώσει ο Θεοτόκης ήταν τη λαϊκή οργή. Όλους εκείνους που ήλπισαν ότι θα ήταν ο άνθρωπος του μέλλοντος. Και αντί γι΄αυτό αποδείχτηκε ανέμπνευστος και"τσανακογλύφτης των ανακτόρων", όπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής. 

Όταν, μετά από μια ακόμα Κρητική επανάσταση, οι Νεότουρκοι απαίτησαν από την ελληνική κυβέρνηση να μην αποδεχτεί την ένωση Κρήτης-Ελλάδας, ο πειθήνιος Θεοτόκης, φοβούμενος ένα νέο 1897, υιοθέτησε την «άψογο στάση». Έτσι αποφεύχθηκε ένας νέος ελληνοτουρκικός πόλεμος. Αλλά ο ίδιος πέθανε πολιτικά.

 Το 1909 η επανάσταση στο Γουδί του Στρατιωτικού Συνδέσμου δείχνει ξεκάθαρα ότι ο Θεοτόκης,  η άψογη στάση του και όλα τα παλαιά κόμματα είναι πολύ μακριά από τα αιτήματα της κοινωνίας. Ο Βενιζέλος αναλαμβάνει πολιτικός ηγέτης του Στρατιωτικού Συνδέσμου και ξεκινάει τη μεγαλειώδη καριέρα του στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Ο Θεοτόκης φαίνεται να μην τον εκτιμά. «Άνθρωπος με ισχυρογνωμοσύνη και υπερβολική αυτοπεποίθηση» λέει γι΄αυτόν. Η διορατικότητα δεν ήταν ποτέ το δυνατό του χαρτί. 

Και το απέδειξε με το να ταχθεί στον εθνικό διχασμό υπέρ της πολιτικής Κωνσταντίνου και της πολιτικής ουδετερότητας. 

Μετά το θάνατο του Θεοτόκη ο βενιζελισμός επικρατεί και η οικογένειά του εξαναγκάζεται σε εξορία. Έχει, όμως, ήδη δημιουργηθεί μια πολιτική δυναστεία. Οι γιοι του, Νικόλαος και Τζων και οι εγγονοί του, Σπύρος Θεοτόκης και Γεώργιος Ράλλης ακολούθησαν όλοι πολιτική σταδιοδρομία. Άλλη μια πολιτική οικογένεια στην Ελλάδα. Και όχι η τελευταία.