Στάθης Σπηλιωτόπουλος

Το θέατρο όπως το έζησα

εκδ.Εστία, 1965

Θα διάλεγα ποτέ να διαβάσω αυτό το βιβλίο αν δεν το έβρισκα στην παλιά βιβλιοθήκη του θείου Χαράλαμπου; Θα πλήρωνα για να το αποκτήσω αν το έβρισκα στο ράφι του βιβλιοπωλείου; Κατηγορηματικά όχι. Δεν είχα ακούσει ποτέ ξανά το όνομα "Στάθης Σπηλιωτόπουλος", ούτε την όποια σχέση του με το θέατρο. Μα τι ήταν τέλος πάντων; Ηθοποιός; Σκηνοθέτης; Συγγραφέας; 

Ξεκίνησα επειδή μου άρεσε η ιδιόχειρη αφιέρωση στο θείο. "Στον κ.Χάρη Μπαμπίλη, φιλική συναδελφική προσφορά".

Συνέχισα επειδή είχα την ελπίδα ότι θα αποκάλυπτε καλά κρυμμένα μυστικά από τα παρασκήνια του θεάτρου.

Όμως όχι. Ο καλότατος κύριος Στάθης δεν είχε πρόθεση να καλύψει την κουτσομπολίστικη διάθεση κανενός. Και όχι επειδή δεν ήξερε πολλούς και πολλά. Ως μεταφραστής θεατρικών έργων, μέλος του Δ.Σ της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, κριτικός θεάτρου και μέλος του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου είχε γνωρίσει όλους τους σημαντικούς ανθρώπους του θεάτρου από το 1930 και μετά. Τα ονόματα που παραθέτει είναι γνωστά, όπως η Μελίνα (έχει και φωτογραφία από την πρώτη της παράσταση σαν νεαρή πρωταγωνίστρια), ο Χορν, η Λαμπέτη, ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις και ο Κουν, και άλλα λιγότερο γνωστά, όπως η Κατερίνα και ο Μουσούρης. 

Η νεαρή Μερκούρη ανεβάζει
Σώμερσετ Μωμ. Αλλά δεν είναι ακόμα
"φίρμα" και το κοινό
δείχνει απροθυμία

Είναι λυπηρή η διαπίστωση ότι ο χρόνος σβήνει το έργο των ανθρώπων του θεάτρου. Όχι μόνο εκείνων που εργάστηκαν στα παρασκήνια, αλλά κι εκείνων που έλαμψαν στη σκηνή. Όπως η πρωταγωνίστρια Κατερίνα και ο θεατράνθρωπος Μουσούρης. Και το ίδιο θα είχε γίνει και με τη Λαμπέτη και τον Χορν αν δεν είχαν προλάβει τον κινηματογράφο. Τι να πούμε λοιπόν για ανθρώπους σαν τον Σπηλιωτόπουλο; Που μπορεί τα χρόνια της ακμής του να μετέφραζε για το μισό ελληνικό θέατρο, αλλά ποιος θυμάται τους μεταφραστές ή τους κριτικούς;

Μπαίνω στον πειρασμό να σκεφτώ αν η γενιά μου θα θυμόταν τον Ψαθά ή τον Καραγάτση σαν κριτικούς θεάτρου αν δεν ήταν ταυτόχρονα και συγγραφείς. Αν ο Σεβαστίκογλου θα ήταν αναγνωρίσιμος σαν μεταφραστής αν δεν είχε προχωρήσει στη συγγραφή θεατρικών έργων και τη σκηνοθεσία. Αν η γενιά των γιων μου θα ξέρει τη σημαντική δουλειά του Πλωρίτη και του Γεωργουσόπουλου.

Όλο το βιβλίο του κύριου Στάθη είναι μια μελαγχολική διαπίστωση. Το θέατρο μπορεί να γεννά μια μεγάλη συγκίνηση. Μπορεί να μην μπορείς να ξεχάσεις την Παξινού να σέρνει το κάρο στο "Μάνα κουράγιο". Αλλά δεν είναι τίποτα που να μπορεί να διαρκέσει, που να μπορεί να ξεπεράσει μια ανθρώπινη ζωή.
Ο κύριος Στάθης, αν αποκαλύπτει κάτι, το αποκαλύπτει με τη σιωπή του. 
Η Ελλάδα φλέγεται από τον Εθνικό Διχασμό κι εκείνος (μαθητής στα Καλάβρυτα) μιλάει μόνο για την πείνα που ένιωσαν εξαιτίας του αγγλογαλλικού αποκλεισμού του 1917 και πως αναγκάζονταν να πληρώνουν αντί για εισιτήριο στο θέατρο μια φέτα ψωμί.
Έζησε τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο. Και πάλι τίποτα δεν έχει να πει εκτός από το ότι προβληματίζονταν ποιες παραστάσεις να ανεβάσουν ώστε να εγκρίνονται από τη λογοκρισία.  
 Στενή του φίλη ήταν η Ελένη Παπαδάκη. Πολύ σημαντική ηθοποιός του μεσοπολέμου. Ίσως να ήταν και της μεταπολεμικής Ελλάδας. Αν δεν είχε εκτελεστεί από το ΕΑΜ ως συνεργάτιδα των Γερμανών, δοσίλογος, και ερωμένη του κατοχικού Πρωθυπουργού, Ι.Ράλλη. Κουβέντα ο καλότατος κύριος Στάθης  για την εκτέλεση της φίλης Ελένης.

Ελένη Παπαδάκη

Εκτέλεση Παπαδάκη

Σε μια Ελλάδα-καζάνι με κοχλάζον νερό ο κύριος Στάθης πρέπει να είναι από τους λίγους που φαίνεται να πλήττει.
Μετά τον πόλεμο φεύγει για την Αμερική να σπουδάσει σκηνοθεσία και σεναριογραφία και θέατρο στο Columbia και να εργαστεί ως μεταφραστής αμερικάνικων ταινιών και ανταποκριτής της εφημερίδας "Ακρόπολη". Μετά τη μισοερειπωμένη και ξεχαρβαλωμένη Αθήνα της Κατοχής και των Δεκεμβριανών η Νέα Υόρκη του φαίνεται παραμυθένια.
Στην Ελλάδα εμφύλιος.
Ο κύριος Στάθης βλέπει παραστάσεις στο Μπρόντγουει, παίρνει συνεντεύξεις από την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και μεταφράζει αμερικάνικα θεατρικά έργα. Κουβέντα για την εντύπωση που του προκάλεσε η Ίνγκριντ. Πως ήταν όταν έκλειναν οι κάμερες; To δέρμα της αντανακλούσε με τον ίδιο τρόπο το φως; Ήταν ευγενική; Στριφνή;
Τον κύριο Στάθη τον πιάνει η νοσταλγία για το ελληνικό φως και γυρίζει στην Ελλάδα για να συνεχίσει με ενθουσιασμό το θέατρο (ΔΙΘ, Φεστιβάλ τραγουδιού Θεσσαλονίκης). Και με την ίδια αδιαφορία για ό,τι δεν είναι θέατρο.
Οικογένεια; Έρωτες; Φιλόδοξες ενζενί που προσεγγίζουν τον μεταφραστή για να τους δώσει ένα ρολάκι; Ζεν πρεμιέ, ίσως; Πολιτική; Γιατί δεν προσπάθησες να γίνεις σκηνοθέτης; Οι σπουδές στο Columbia δεν βοήθησαν; Αφού όλη σου τη ζωή γράφεις, γιατί δεν μας γράφεις την αλήθεια σου;
Παρά μας παραθέτεις χίλια ονόματα. Χωρίς αγάπη.  Χωρίς μίσος. Αδιάφορα. Και μόνο για τον Βασίλη Λογοθετίδη έχεις να μιλήσεις με τρυφερότητα. (Μόνο για εκείνον μας λύνεις την απορία: Αυτό το αγαθό βλέμμα δεν το είχε μόνο για τις ταινίες. Ήταν και στην πραγματικότητα ένας καλός και γλυκός άνθρωπος).

Βασίλης Λογοθετίδης

Καλός και γλυκός ήταν και ο κύριος Στάθης. Με μόνο το κουσούρι της μετριοφροσύνης. Σαν τον Στέφαν Τσβάιχ μου κι αυτός. 300 σελίδες για το θέατρο και τίποτα για τον ίδιο. Μια φωτογραφία του εαυτού του διαλέγει να συμπεριλάβει στο βιβλίο του και αυτή είναι με άλλους χίλιους ανθρώπους. Ποιος από όλους είστε κύριες Στάθη;

Στο τέλος του βιβλίου του σχεδόν απολογείται. Ξέρει ότι το επάγγελμα του μεταφραστή και του κριτικού στερείται λάμψης. Αλλά όχι δημιουργικότητας. Για τους νέους μιας χώρας που αγαπά το θέατρο, μιας πρωτεύουσας που έχει πάμπολλες θεατρικές σκηνές, θιάσους, σχολές, ο κύριος Στάθης έχει ένα μικρό μυστικό : "Μια δημιουργική μετάφραση ενός σημαντικού ξένου έργου (και πρέπει να ξέρεις να ξεχωρίζεις τα σημαντικά) δεν αξίζει λιγότερο από τη συγγραφή ενός μέτριου πρωτότυπου. Και μια ευσυνείδητη, φωτισμένη  και φωτίζουσα θεατρική κριτική αξίζει περισσότερο από μια άψυχη σκηνοθετική διδασκαλία, που καταφέρνει πότε-πότε να χαντακώσει και ένα καλό έργο" 

Μεταφράσεις του Στάθη
Σπηλιωτόπουλου
από τις εκδόσεις
Γκοβόστη, που
γνώρισαν μεγάλη επιτυχία