Η Πάπισσα Ιωάννα
Εμμανουήλ Ροίδης, 1866
μεταφορά στην καθομιλουμένη Αντώνης Σιμιτζής
εκδ.Λιβάνη 1993
Ο Ιταλός σκηνοθέτης Paolo Sorrentino θα πιστεύει -ίσως- ότι είναι αρκετά προκλητικός με το να παρουσιάζει ως Πάπα στην τηλεοπτική σειρά του "The Young Pope" έναν άντρα αγγελικά όμορφο, εντυπωσιακά νέο και για πρώτη φορά Αμερικανό. Το ρόλο αναλαμβάνει ο Jude Law, που, εμφανισιακά τουλάχιστον, θα μπορούσε να είναι ο εκπρόσωπος του Θεού πάνω στη Γη, η ενσάρκωση κάθε καλού. Όλα αυτά αν στο ανισόρροπο βλέμμα του δεν κρυβόταν η υποψία του κακού. Αδύνατο να τον κοιτάς και να μην σκέφτεσαι τον παιχνιδιάρη Alfie, τον κακομαθημένο Dickie του Ταλαντούχου κύριου Ρίπλει ή τον αυτοκαταστροφικό Jerome του Gattaca. 
"Μια γυναίκα δεν θα γίνει ποτέ Πάπας" διακηρύσσει με στόμφο ο Jude Law-Πάπας Πίος ΧΙΙΙ. Και ανάβει το τσιγάρο του.
Ο Εμμανουήλ Ροίδης του 1866 απαντά. "Κι όμως...". Και του πετά στη μούρη τη μεσαιωνική του μελέτη με τον τίτλο "Πάπισσα Ιωάννα".
"Αυτό δεν είναι μεσαιωνική μελέτη. Είναι ένα απλό μυθιστόρημα" φωνάζουν όλοι οι επικριτές του Ροίδη. Σύγχρονοι και μεταγενέστεροί του. "Ποτέ καμία γυναίκα δεν ανέβηκε στον παπικό θρόνο".
Ο Ροίδης δεν απαντά. Σηκώνει το φρύδι του με ύφος ελαφρά ειρωνικό. Και τους παραπέμπει στις πηγές του. Στέφανος της Βουρβώνης. Μαρτίνος ο Πολωνός. Η σύνοδος της Κωνσταντίας. Όλοι θεωρούν την Πάπισσα Ιωάννα πρόσωπο υπαρκτό.
Το σκάνδαλο ερεθίζει την κοινή γνώμη. Πως μια γυναίκα κατάφερε να ζήσει όλη σχεδόν τη ζωή της σαν άντρας, να γίνει μοναχός, καρδινάλιος και να κατακτήσει το ανώτατο εκκλησιαστικό αξίωμα της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας;
Ο Ροίδης λέει την ιστορία με αυστηρή χρονολογική σειρά.
Η Ιωάννα γεννιέται όταν Σάξονες στρατιώτες βιάζουν τη μητέρα της, την όμορφη υπηρέτρια Γιούθα. Η Γιούθα πεθαίνει νέα και η Ιωάννα μεγαλώνει με τον τελευταίο από τους μητρικούς εραστές. Έναν Άγγλο μοναχό -που προφανώς δεν μονάζει- και ιεραπόστολο. Εκείνος τη μαθαίνει να παπαγαλίζει εκκλησιαστικές και θεολογικές θεωρίες και την περιφέρει σε μοναστήρια και ναούς για να εκθέτει τις θυμοσοφίες της. Όλοι θέλουν να δουν τη μικρή σοφή. Σε αντάλλαγμα της χαρίζουν νομίσματα, μήλα ή φιλάκια στα ξανθά μαλλιά της.
Η Ιωάννα μεγαλώνει και εξελίσσεται σε ένα όμορφο κορίτσι. Όταν χάνει τον προστάτη της ο δρόμος της "αρετής" και της "κακίας" ανοίγεται μπροστά της. Σε μορφή ονείρου εμφανίζονται μπροστά της η Αγία Ίδα και η Αγία Λιόβα. Η πρώτη της λέει να ακολουθήσει το παράδειγμα της δικής της ζωής. Να ζήσει. Να παντρευτεί όσους θελήσει, να μοιραστεί το κρεββάτι της με άλλους τόσους, να κάνει παιδιά, να φάει πέρδικες και γουρουνόπουλα τις ημέρες της νηστείας, να πιει κρασί, να τραγουδήσει, να γλεντήσει χωρίς περιορισμούς. Και στο τέλος να μετανοήσει.
Η Αγία Λιόβα της λέει να ακολουθήσει βίο μοναχής. Έναν ιδιότυπο μοναχισμό που περιλαμβάνει και εραστές και ταξίδια.
 |
| Pope Joan του Bernini |
Η Ιωάννα φαινομενικά πείθεται από τη δεύτερη.
Αλλά στην πραγματικότητα δεν θέλει να παραιτηθεί από τίποτα.
Πολύ γρήγορα γνωρίζει το νεαρό μοναχό Φρουμέντιο, τον ερωτεύεται και θέλει να ζήσει μαζί του. Αλλά πως;
Η λύση φαίνεται απλή. Θυσιάζει τα μακριά μαλλιά της, φοράει το τραχύ ράσο και ακολουθεί τον αγαπημένο της στο μοναστήρι του με νέα ταυτότητα : μοναχός Ιωάννης.
Ζουν ευτυχισμένα για κάποια χρόνια μέχρι που η κρυφή ταυτότητα της Ιωάννας και ο έρωτάς της με τον Φρουμέντιο θα αποκαλυφθούν. Οι δυο νέοι φεύγουν κυνηγημένοι και ξεκινούν να περιπλανιούνται στον κόσμο. Η Ιωάννα εξελίσσεται μέσα από τη μελέτη επιστημονικών βιβλίων και ιερών κειμένων. Άνθρωποι έρχονται να την ακούσουν και να τη συμβουλευτούν. ¨Όσο η γνώση την πλημμυρίζει τόσο ο έρωτας για τον Φρουμέντιο εξατμίζεται. Και όταν ο έρωτας τελειώνει ο μοναχός Ιωάννης εγκαταλείπει ανελέητα σαν την οποιαδήποτε γυναίκα. Τη μια νύχτα κρατά το κεφάλι του παλιού αγαπημένου και τον κοιμίζει στα χέρια της και την άλλη σαλπάρει με το πρώτο πλοίο. "Τρέξτε" λέει με κυνικότητα στον καπετάνιο. Μην και τους προλάβουν οι βάρκες του Φρουμέντιου.
Για την Ιωάννα ανοίγεται η μεγάλη ζωή της εκκλησίας, η Ρώμη, η παπική τιάρα.
Αλλά όλα αυτά έχουν το τίμημα της μοναξιάς. Και η Ιωάννα αρνείται να το πληρώσει.
Ενώ έχει ανακηρυχθεί Πάπας, ερωτεύεται τον ιερωμένο Φλώρο και μένει έγγυος στο παιδί του.
Αν οι ανθρώπινες ιστορίες είχαν πάντα καλό τέλος θα μπορούσε και η Ιωάννα να γεννήσει το παιδί της νύχτα σε κάποια έρημη αίθουσα του Βατικανού και να το αφήσει σε συμπονετική πόρτα να το μεγαλώσουν. Να παρακολουθεί από μακριά την ευημερία του. Να το ενισχύει μυστικά. Να συνεχίσει να δέχεται την αγάπη του Φλώρου. Και να πεθάνει λατρεμένη από το ποίμνιο, τον άντρα της και το παιδί της.
Όμως η ύβρις είναι μεγάλη. Η Ιωάννα διεκδικεί τα πάντα. Και καταξίωση, και αίγλη, και αγιοσύνη, και έρωτα, και συντροφικότητα, και μητρότητα. Το αμάρτημά της δεν είναι μόνο το ψεύδος, η απάτη, η λαγνεία, η αλαζονεία. Είναι η απληστία. Το να θέλει όλα τα προνόμια που το φύλο της προσφέρει. Και όσα δεν της προσφέρει.
Η νέμεσις δεν αργεί.
Αλλά στην πραγματικότητα δεν θέλει να παραιτηθεί από τίποτα.
 |
| Πάπισσα Ιωάννα σε graphic novel |
Πολύ γρήγορα γνωρίζει το νεαρό μοναχό Φρουμέντιο, τον ερωτεύεται και θέλει να ζήσει μαζί του. Αλλά πως;
Η λύση φαίνεται απλή. Θυσιάζει τα μακριά μαλλιά της, φοράει το τραχύ ράσο και ακολουθεί τον αγαπημένο της στο μοναστήρι του με νέα ταυτότητα : μοναχός Ιωάννης.
Ζουν ευτυχισμένα για κάποια χρόνια μέχρι που η κρυφή ταυτότητα της Ιωάννας και ο έρωτάς της με τον Φρουμέντιο θα αποκαλυφθούν. Οι δυο νέοι φεύγουν κυνηγημένοι και ξεκινούν να περιπλανιούνται στον κόσμο. Η Ιωάννα εξελίσσεται μέσα από τη μελέτη επιστημονικών βιβλίων και ιερών κειμένων. Άνθρωποι έρχονται να την ακούσουν και να τη συμβουλευτούν. ¨Όσο η γνώση την πλημμυρίζει τόσο ο έρωτας για τον Φρουμέντιο εξατμίζεται. Και όταν ο έρωτας τελειώνει ο μοναχός Ιωάννης εγκαταλείπει ανελέητα σαν την οποιαδήποτε γυναίκα. Τη μια νύχτα κρατά το κεφάλι του παλιού αγαπημένου και τον κοιμίζει στα χέρια της και την άλλη σαλπάρει με το πρώτο πλοίο. "Τρέξτε" λέει με κυνικότητα στον καπετάνιο. Μην και τους προλάβουν οι βάρκες του Φρουμέντιου.
Για την Ιωάννα ανοίγεται η μεγάλη ζωή της εκκλησίας, η Ρώμη, η παπική τιάρα.
Αλλά όλα αυτά έχουν το τίμημα της μοναξιάς. Και η Ιωάννα αρνείται να το πληρώσει.
Ενώ έχει ανακηρυχθεί Πάπας, ερωτεύεται τον ιερωμένο Φλώρο και μένει έγγυος στο παιδί του.
Αν οι ανθρώπινες ιστορίες είχαν πάντα καλό τέλος θα μπορούσε και η Ιωάννα να γεννήσει το παιδί της νύχτα σε κάποια έρημη αίθουσα του Βατικανού και να το αφήσει σε συμπονετική πόρτα να το μεγαλώσουν. Να παρακολουθεί από μακριά την ευημερία του. Να το ενισχύει μυστικά. Να συνεχίσει να δέχεται την αγάπη του Φλώρου. Και να πεθάνει λατρεμένη από το ποίμνιο, τον άντρα της και το παιδί της.
Όμως η ύβρις είναι μεγάλη. Η Ιωάννα διεκδικεί τα πάντα. Και καταξίωση, και αίγλη, και αγιοσύνη, και έρωτα, και συντροφικότητα, και μητρότητα. Το αμάρτημά της δεν είναι μόνο το ψεύδος, η απάτη, η λαγνεία, η αλαζονεία. Είναι η απληστία. Το να θέλει όλα τα προνόμια που το φύλο της προσφέρει. Και όσα δεν της προσφέρει.
Η νέμεσις δεν αργεί.
| Πάπισσα Ιωάννα εκδ.Εστία η πρωτότυπη μορφή του κειμένου |
Η τιμωρία της δεν θα γίνει σε δωμάτια σκιερά, πίσω από κουρτίνες τραβηγμένες και παράθυρα κλειστά. Θα γίνει πανηγυρικά και θα καταγραφεί στη μνήμη όλων των παρόντων και των μετά από αυτούς και των ακόμα πιο μετά. Κατά τη διάρκεια επίσημης λιτανείας προς το Λατερανό έρχονται οι πόνοι της γέννας. Μάνα και παιδί ξεψυχούν. Στο σημείο της πτώσης τους υψώνεται άγαλμα γυναίκας που φέρνει στον κόσμο το παιδί της.
Οι φήμες οργιάζουν.
"Που είναι τώρα το άγαλμα;"
"Κάποιος από τους Πάπες το εξαφάνισε".
"Γιατί οι παπικές λιτανείες δεν περνούν ποτέ από το δρόμο προς το Λατερανό; Είναι ο δρόμος που η Ιωάννα γέννησε πρόωρα το μωρό της. Δεν θέλουν να το θυμούνται;"
"Και η κοπρανική έδρα; Η περίφημη sedes stercoraria; Το μαρμάρινο κάθισμα στο οποίο υποχρεούντο να καθίσουν όλοι οι εκλεγμένοι Πάπες; Ένας ένας οι εκλογείς έβλεπαν, έπιαναν και μετά διακήρυτταν "Έχει". Και μόνο τότε, μόνο εφόσον βεβαιωνόταν ο ανδρισμός του εκλεγμένου, μπορούσε να χριστεί Ποντίφικας."
 |
| sedes stercoraria |
Οι αρνητές της ύπαρξης της Πάπισσας Ιωάννας ως πρόσωπο ιστορικό έχουν σε όλα αντίλογο.
"Το άγαλμα δεν ήταν καμίας Ιωάννας, αλλά της Ήρας. Η διαδρομή από το Λατερανό δεν επέτρεπε την άνετη ανάπτυξη της παπικής πομπής και γι΄αυτό εγκαταλείφθηκε. Όσο για την κοπρανική έδρα; Δεν επρόκειτο παρά για κάθισμα μεγάλης αξίας, προερχόμενο από αρχαία λουτρά, και για το λόγο αυτό διάτρητο. Άλλωστε πουθενά δεν έχει γραφτεί Πάπας Ιωάννης στη μακριά λίστα πρωτοκαθήμενων της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.
Αλλά ο Ροίδης δεν πείθεται. "Μήπως αυτό δεν κάνει πάντα η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; Συστηματικά θάβει μυστικά και ψέματα. Και έτσι τα γιγαντώνει και γεμίζει τη φαρέτρα των επικριτών της."
"Μιλάς εσύ; Ένας λογοκλόπος;"
Ο Εμμανουήλ χλωμιάζει.
"Νομίζεις δεν τα ξέρουμε και τα δικά σου;"
Ο Εμμανουήλ ψελλίζει.
"Το όνομα του Σπανχάιμ σου λέει κάτι;"
Ο Εμμανουήλ κουμπώνει το κομψό του σακάκι, φοράει τη ρεπούμπλικά του και απομακρύνεται κουνώντας το μπαστούνι του.
"Ποιον ενδιαφέρουν πια όλα αυτά;"ακούγεται η ηχώ του.
"Κανέναν, Μανώλη, κανέναν. Απλά παρέθεσες χιλιάδες πηγές για να αποδείξεις την ύπαρξη της Ιωάννας. Θαυμάσαμε την ευρυμάθεια και την πολυγνωσία σου, την κλασική σου παιδεία. Αλλά αμέλησες να μας πεις ότι ο Ιωακείμ Σπάνχαιμ έγραψε για την Πάπισσα πολύ πριν από εσένα και ότι εσύ τον διάβασες. Ποια έκδοση άραγε; Τη λατινική ή τη γαλλική; Και με πόση ευκολία τον αντέγραψες!"
Ο Ροίδης επιστρέφει φουριόζος."Μα η δική μου Πάπισσα δεν είναι μια συμβατική μελέτη του βίου της Ιωάννας. Προσπάθησα τόσο να έχει χιούμορ, σάτιρα, σαρκασμό, ειρωνεία. Να διανθίσω τη γραμμή της ζωής της Ιωάννας με άγνωστες ιστορίες, βρώμικα μυστικά, ξεκαρδιστικά σχόλια. Για δες καλύτερα, αναγνώστη μου. Σε κάθε σελίδα υποχρεώνεσαι να επανέλθεις τρεις φορές. Μία για να γελάσεις. Μία για να παρακολουθήσεις την ιστορία ενηλικίωσης μιας σκανδαλιάρας γυναίκας. Και μία για να προβληματιστείς για την υποκρισία και την ηθική κατάρρευση Εκκλησίας, πολιτικής, κοινωνίας. Που -τι περίεργο;- καθόλου δεν έχει αλλάξει. Ούτε στα χρόνια της Ιωάννας, ούτε στα χρόνια μου, ούτε στα δικά σου."
"Ίσως. Αλλά αυτό δεν αλλάζει ότι τη μελέτη του Σεν Μπεβ για τον Σεν Ζυστ τη μετέφρασες λέξη προς λέξη και την εξέδωσες σαν δική σου πρωτότυπη δουλειά."
"Μα επειδή έγραψα για μια Πάπισσα δεν σημαίνει ότι είμαι και ο Πάπας."
"Μιλάς εσύ; Ένας λογοκλόπος;"
Ο Εμμανουήλ χλωμιάζει.
"Νομίζεις δεν τα ξέρουμε και τα δικά σου;"
Ο Εμμανουήλ ψελλίζει.
"Το όνομα του Σπανχάιμ σου λέει κάτι;"
Ο Εμμανουήλ κουμπώνει το κομψό του σακάκι, φοράει τη ρεπούμπλικά του και απομακρύνεται κουνώντας το μπαστούνι του.
"Ποιον ενδιαφέρουν πια όλα αυτά;"ακούγεται η ηχώ του.
 |
| Εμμανουήλ Ροίδης : Το στομάχι και η καρδιά πρέπει να είναι ευχαριστημένα, για να μπορούμε να θαυμάσουμε τη φύση. Αλλιώς ο ήλιος φαίνεται-σ εμένα τουλάχιστον- ως ένα μηχάνημα για να ωριμάζουν τα πεπόνια, η σελήνη φανάρι στους κλέφτες, τα δέντρα καύσιμη ύλη, η θάλασσα αλμυρό ρευστό και η ζωή ανούσια σα νερόβραστο κολοκύθι. |
"Κανέναν, Μανώλη, κανέναν. Απλά παρέθεσες χιλιάδες πηγές για να αποδείξεις την ύπαρξη της Ιωάννας. Θαυμάσαμε την ευρυμάθεια και την πολυγνωσία σου, την κλασική σου παιδεία. Αλλά αμέλησες να μας πεις ότι ο Ιωακείμ Σπάνχαιμ έγραψε για την Πάπισσα πολύ πριν από εσένα και ότι εσύ τον διάβασες. Ποια έκδοση άραγε; Τη λατινική ή τη γαλλική; Και με πόση ευκολία τον αντέγραψες!"
Ο Ροίδης επιστρέφει φουριόζος."Μα η δική μου Πάπισσα δεν είναι μια συμβατική μελέτη του βίου της Ιωάννας. Προσπάθησα τόσο να έχει χιούμορ, σάτιρα, σαρκασμό, ειρωνεία. Να διανθίσω τη γραμμή της ζωής της Ιωάννας με άγνωστες ιστορίες, βρώμικα μυστικά, ξεκαρδιστικά σχόλια. Για δες καλύτερα, αναγνώστη μου. Σε κάθε σελίδα υποχρεώνεσαι να επανέλθεις τρεις φορές. Μία για να γελάσεις. Μία για να παρακολουθήσεις την ιστορία ενηλικίωσης μιας σκανδαλιάρας γυναίκας. Και μία για να προβληματιστείς για την υποκρισία και την ηθική κατάρρευση Εκκλησίας, πολιτικής, κοινωνίας. Που -τι περίεργο;- καθόλου δεν έχει αλλάξει. Ούτε στα χρόνια της Ιωάννας, ούτε στα χρόνια μου, ούτε στα δικά σου."
"Ίσως. Αλλά αυτό δεν αλλάζει ότι τη μελέτη του Σεν Μπεβ για τον Σεν Ζυστ τη μετέφρασες λέξη προς λέξη και την εξέδωσες σαν δική σου πρωτότυπη δουλειά."
"Μα επειδή έγραψα για μια Πάπισσα δεν σημαίνει ότι είμαι και ο Πάπας."
Το πλάνο κλείνει. Ο Sorrentino δείχνει τον μέντορα του νεαρού Πάπα-Jude Law να του επιτίθεται:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου