Βιρτζίνια Γουλφ. Ιδιοφυής και μόνη
Βέρνερ Βάλντμαν
μετάφραση Μαρίνα Μπαλάφα
εκδ. Μελάνι, 2008
Βιρτζίνια Γουλφ.
Και πάλι.
Και ας έχει περάσει μόνο ένας χρόνος από τότε που διάβασα την προηγούμενη βιογραφία της.
Γιατί όταν είσαι mad4biographies ακόμα και η ίδια ζωή δεν είναι ποτέ η ίδια.
Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για τη Γουλφ.
Όποιος ασχολήθηκε μαζί της -και δεν είναι λίγοι- φώτισε κάτι διαφορετικό. Κάποιοι βλέπουν τη φεμινίστρια. Άλλοι την ψυχικά ασθενή που άνοιξε ένα παράθυρο στον κόσμο και το μυαλό των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές. Άλλοι την πρωτοπόρο συγγραφέα που δημιούργησε μια δική της φόρμα, τη συνειδησιακή ροή.
Αν η Γουλφ ζούσε το πιο πιθανό είναι ότι θα χαμογελούσε αινιγματικά και θα απαντούσε αυτό που απάντησε και σε όσους αναρωτιόντουσαν τι σήμαινε ο φάρος στο βιβλίο της "Στο φάρο". " Ο κόσμος θα χρησιμοποιήσει τα συναισθήματα για να εναποθέσει τα δικά του-πράγμα που έγινε άλλωστε, αφού ο ένας νόμιζε ότι σημαίνει αυτό, κι ο άλλος νόμιζε ότι σημαίνει εκείνο".
Και ο Βέρνερ Βάλντμαν δεν ξεφεύγει του κανόνα. Στο βίο της Γουλφ εναποθέτει τα δικά του συναισθήματα. Δεν γράφει μια βιογραφία λεπτομερειών. Από τα ημερολόγια και τις επιστολές της Γουλφ απομονώνει τα στοιχεία που συγκινούν εκείνον.
Το πρώτο που τον ενδιαφέρει είναι η αγωνία του καλλιτέχνη.
Από την ανέμελη Florenece Foster Jenkins ως τον πιο καταξιωμένο, αναγνωρισμένο καλλιτέχνη, όλοι ζουν τη στιγμή της αμφισβήτησης και του τρόμου της έκθεσης.
Η Γουλφ έφτανε στο σημείο να σωματοποιεί το φόβο της. Ξεκινούσε με ενθουσιασμό κάθε μυθιστόρημά της. Γρήγορα ο ενθουσιασμός την εγκατέλειπε για να αντικατασταθεί από αμφιβολίες. Η ιδέα που αρχικά είχε φανεί τόσο λαμπρή σιγά σιγά θόλωνε. Έπαυε να είναι και τόσο λαμπρή. Και η ίδια δίσταζε. Αν πραγματικά ήταν τόσο καλή, άραγε εκείνη μπορούσε να την φέρει σε πέρας;
Παρά τις αρνητικές σκέψεις συνέχιζε με ψυχοφθόρο πείσμα. Όταν κατάφερνε να συνθέσει το σύνολο του έργου και να γράψει τις τελευταίες γραμμές, να τελειοποιήσει τις λέξεις σε τέτοιο βαθμό που να μην χωρούν διόρθωσης, έφτανε σε έκσταση. Ναι." Έκσταση" είναι η λέξη που η ίδια χρησιμοποιεί στο ημερολόγιό της. Συχνά την έπιαναν και κλάματα ευφορίας.
Και μετά ξεκινούσε ο εφιάλτης της έκδοσης. Διχαζόταν αν έκανε καλά που το έστειλε στον εκδότη. Ήταν τόσο σίγουρη ότι θα το απέρριπταν. Και όταν δεν το απέρριπταν οι εκδότες ήταν σίγουρη ότι έπρεπε να το είχαν απορρίψει γιατί αναγνώστες και κριτικοί θα το χλεύαζαν.
Η αγωνία της γινόταν πονοκέφαλοι, αυπνίες, ανορεξία, εξασθένηση, νευρικές κρίσεις, παραισθήσεις.
Η Γουλφ ήταν διπολική. Στην εποχή της δεν ήξεραν με ποιο τρόπο να βοηθήσουν τους ψυχικά ασθενείς. Οι αντιδράσεις αυτές όμως δεν οφείλονταν αποκλειστικά στον διπολισμό. Περισσότερο στην υπέρμετρη ευαισθησία της.
Και στην ταυτόχρονη ατσαλένια δύναμή της.
Γιατί η Γουλφ, παρά το μαρτύριο του κάθε βιβλίου, κάθε πρωί καθόταν στο γραφείο της, ένα ξύλινο σπιτάκι στο πίσω μέρος του κήπου του Monk' s House, για να αναμετρηθεί με τη σελίδα της. Ή στην πολυθρόνα της στο Χόγκαρθ Πρες στο Λονδίνο όπου έγραφε χωρίς να ενοχλείται από τους τυπογράφους που δούλευαν με θόρυβο γύρω της.
Μόνο όταν έφτασε στα 40 της, δέκα χρόνια μετά την πρώτη της έκδοση, ένιωσε πως βρήκε τη δική της "φωνή", τον τρόπο γραφής που την έκανε να διαφέρει από τους υπόλοιπους λογοτέχνες. Μόνο τότε ομολόγησε ότι "...τώρα μπορώ να συνεχίζω και χωρίς επαίνους".
Το δεύτερο που ενδιαφέρει τον Βάλντμαν είναι η σχέση της Γουλφ με τον άντρα της, Λέοναρντ.
Δεν γράφει σχεδόν τίποτα για άλλες σημαντικές σχέσεις της. Για την αδελφή της, Βανέσσα. Τον πιο δικό της άνθρωπο. Την αδελφή που μοιράστηκε μια δύσκολη παιδική ηλικία, σημαδεμένη από σημαντικές απώλειες, που αλληλογραφούσαν καθημερινά και βρίσκονταν συχνά. Ή για την πολυσυζητημένη σχέση της με τη σύζυγο του Χάρολντ Νίκολσον, Βίτα Σάκβιλ Γουέστ.
Τον ενδιαφέρει η εμμονική προσήλωση του Λέοναρντ στη Βιρτζίνια ήδη από την πρώτη στιγμή που τη γνώρισε. Συναντήθηκαν μία φορά στις βραδιές του Μπλούμσμπερι πριν ο Λέοναρντ φύγει για να υπηρετήσει στην Κευλάνη ως διοικητικός υπάλληλος. Γοητεύτηκε και από τις δύο ζωηρές αδελφές Στίβενς. Δεν μπορούσε να διαλέξει ανάμεσα στην όμορφη, δυναμική Βανέσσα και την εσωστρεφή, οξύνου Βιρτζίνια. Στην αλληλογραφία του με τον φίλο των κοριτσιών, Λίτον Στράτσι, πάντα μάθαινε νέα τους. Όταν ο Λίτον απέσυρε την πρόταση αρραβώνα προς τη Βιρτζίνια ο Λέοναρντ έγραψε "Νομίζεις ότι θα με παντρευτεί; Στείλε μου ένα τηλεγράφημα, αν δεχτεί. Θα πάρω το πρώτο πλοίο και θα έρθω".
Και το πήρε.
Και την παντρεύτηκε.
Γιατί η Βιρτζίνια -που νοιαζόταν μόνο για το γράψιμο και καθόλου για το γάμο- συναίνεσε;
Γιατί ο Λέοναρντ παρέμεινε σε έναν sexless marriage με μια γυναίκα με σοβαρή ψυχική ασθένεια που δεν μπορούσε να κάνει παιδιά;
H απάντηση και στα δύο είναι η ίδια.
Το γράψιμο.
Η Βιρτζίνια είχε βρει ένα άντρα που από τη μια τη βοηθούσε να "ανταποκρίνεται στα συμβατικά πρότυπα και να μην βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας", από την άλλη ήταν ο μεγαλύτερος θαυμαστής της. "Ο Λέοναρντ θεωρεί το γράψιμό μου το καλύτερο στοιχείο πάνω μου. Θα δουλεύουμε πάρα πολύ", έγραφε.
Και πραγματικά δουλέψανε πάρα πολύ.
Ο Λέοναρντ είχε φτιάξει ένα αυστηρό πρόγραμμα εργασίας για τους δυο τους. Πρωινό γράψιμο, μεσημεριανό φαγητό, απογευματινό τσάι με εφημερίδες και μετά περπάτημα με τους σκύλους τους, που έφτανε μέχρι και τα δώδεκα χιλιόμετρα την ημέρα. Τα βράδια κάθονταν στο τζάκι και διάβαζαν τα βιβλία τους ή ό,τι είχαν γράψει μέσα στην ημέρα και αντάλασσαν εντυπώσεις.
Αυτό το πρόγραμμα βοηθούσε τη Βιρτζίνια να αποφεύγει τις κρίσεις. Εκείνος της πρόσφερε γαλήνη. Κι εκείνη του πρόσφερε πνευματική πρόκληση.
Δικαιολογημένα η Βίτα έγραφε στη Βιρτζίνια "...οι πιο ευτυχισμένοι γάμοι σε όλη την Αγγλία είναι οι δικοί μας".
Γάμοι; Δύσκολο να εντάξεις τις σχέσεις αυτές στον ορισμό του συμβατικού γάμου. Σίγουρα πάντως είχαν στοιχεία βαθιάς αγάπης, γνήσιας συντροφικότητας και κατανόησης.
O Βάλντμαν δεν κάνει λόγο για τις σκοτεινές αναφορές στα ημερολόγια της Βιρτζίνια. Όταν έγραφε πόσο καταπιεζόταν από την απόφαση του Λέοναρντ να ζουν στην εξοχή, ενώ εκείνης της έλειπε το Λονδίνο και οι φίλοι της. Πόσο την κούραζε το ότι ήλεγχε το φαγητό της, τον ύπνο της, τους ανθρώπους που επιτρεπόταν να συναντήσει. Ο Λέοναρντ ήταν ο φύλακας-άγγελός της, ο άνθρωπος που, με τις πειραματικές του μεθόδους, την κράτησε μακριά από τα ψυχιατρεία και την τρέλλα. Ταυτόχρονα όμως ήταν και αυστηρός ελεγκτής της ζωής της.
Από όσα επιλέγει να γράψει και από όσα επιλέγει να αποσιωπήσει καταλαβαίνουμε πολλά για τον ίδιο το Βάλντμαν. Όπως έλεγε η Βιρτζίνια για μία συγγραφέα "Μπορείς να το δεις στα κείμενά της πως είναι μια καλλονή."
Στο κείμενο του Βάλντμαν δεν φαίνεται η τυχόν ομορφιά του. Φαίνεται όμως η καθαρή του ψυχή. Το πόσο κι εκείνος συναισθάνεται την αγωνία του δημιουργού. Το πόσο πιστεύει στην αληθινή αγάπη. Το μόνο ατόπημα του βιβλίου είναι η μετάφραση του τίτλου. Ο Βάλντμαν επιλέγει σοφά να δίνει ως τίτλο το Virginia Voolf. Ενώ η μεταφράστρια προσθέτει το "Ιδιοφυής και μόνη", συντηρώντας το μύθο της δυστυχισμένης, αγέλαστης Βιρτζίνια. Ενώ όλοι λένε ότι ήταν μια γυναίκα ζεστή, διασκεδαστική, που περιβαλλόταν από ανθρώπους που την αγαπούσαν με ένταση και διάρκεια. Ο Λέοναρντ, η αδελφή της και τα ανήψια της, οι φίλοι του Μπλούμσμπερι, οι αναγνώστες της. Στην αυτοκτονία δεν την ώθησε η μοναξιά. Ούτε καν η ψυχική της νόσος, που επιδεινωνόταν. Την είχε νικήσει τόσες φορές στο παρελθόν, άλλωστε. Την ώθησε η απελπισία για τον πόλεμο που πλέον πλησίαζε στην πόρτα της. (Είχε βομβαρδιστεί το σπίτι της στο Λονδίνο και ο κήπος της στην εξοχή). Και η διαπίστωση της ματαιότητας. Με ένα μυαλό θολό και με τα χάπια αυτοκτονίας στο χέρι (σε περίπτωση που οι Γερμανοί συλλάμβαναν τον Εβραίο Λέοναρντ) δεν μπορούσε να συνεχίσει να γράφει. Είχε χάσει το μόνο νόημα που είχε θέσει στη ζωή της. Η Βιρτζίνια δεν ήταν ποτέ μόνη. Χωρίς το γράψιμό της θα έμενε μόνη. Ιδιοφυής και μόνη.
Από την ανέμελη Florenece Foster Jenkins ως τον πιο καταξιωμένο, αναγνωρισμένο καλλιτέχνη, όλοι ζουν τη στιγμή της αμφισβήτησης και του τρόμου της έκθεσης.
Η Γουλφ έφτανε στο σημείο να σωματοποιεί το φόβο της. Ξεκινούσε με ενθουσιασμό κάθε μυθιστόρημά της. Γρήγορα ο ενθουσιασμός την εγκατέλειπε για να αντικατασταθεί από αμφιβολίες. Η ιδέα που αρχικά είχε φανεί τόσο λαμπρή σιγά σιγά θόλωνε. Έπαυε να είναι και τόσο λαμπρή. Και η ίδια δίσταζε. Αν πραγματικά ήταν τόσο καλή, άραγε εκείνη μπορούσε να την φέρει σε πέρας;
Παρά τις αρνητικές σκέψεις συνέχιζε με ψυχοφθόρο πείσμα. Όταν κατάφερνε να συνθέσει το σύνολο του έργου και να γράψει τις τελευταίες γραμμές, να τελειοποιήσει τις λέξεις σε τέτοιο βαθμό που να μην χωρούν διόρθωσης, έφτανε σε έκσταση. Ναι." Έκσταση" είναι η λέξη που η ίδια χρησιμοποιεί στο ημερολόγιό της. Συχνά την έπιαναν και κλάματα ευφορίας.
Και μετά ξεκινούσε ο εφιάλτης της έκδοσης. Διχαζόταν αν έκανε καλά που το έστειλε στον εκδότη. Ήταν τόσο σίγουρη ότι θα το απέρριπταν. Και όταν δεν το απέρριπταν οι εκδότες ήταν σίγουρη ότι έπρεπε να το είχαν απορρίψει γιατί αναγνώστες και κριτικοί θα το χλεύαζαν.
Η αγωνία της γινόταν πονοκέφαλοι, αυπνίες, ανορεξία, εξασθένηση, νευρικές κρίσεις, παραισθήσεις.
Η Γουλφ ήταν διπολική. Στην εποχή της δεν ήξεραν με ποιο τρόπο να βοηθήσουν τους ψυχικά ασθενείς. Οι αντιδράσεις αυτές όμως δεν οφείλονταν αποκλειστικά στον διπολισμό. Περισσότερο στην υπέρμετρη ευαισθησία της.
Και στην ταυτόχρονη ατσαλένια δύναμή της.
| Η Βιρτζίνια μπροστά στο γραφείο της στον κήπο του Monk's House |
Γιατί η Γουλφ, παρά το μαρτύριο του κάθε βιβλίου, κάθε πρωί καθόταν στο γραφείο της, ένα ξύλινο σπιτάκι στο πίσω μέρος του κήπου του Monk' s House, για να αναμετρηθεί με τη σελίδα της. Ή στην πολυθρόνα της στο Χόγκαρθ Πρες στο Λονδίνο όπου έγραφε χωρίς να ενοχλείται από τους τυπογράφους που δούλευαν με θόρυβο γύρω της.
Μόνο όταν έφτασε στα 40 της, δέκα χρόνια μετά την πρώτη της έκδοση, ένιωσε πως βρήκε τη δική της "φωνή", τον τρόπο γραφής που την έκανε να διαφέρει από τους υπόλοιπους λογοτέχνες. Μόνο τότε ομολόγησε ότι "...τώρα μπορώ να συνεχίζω και χωρίς επαίνους".
Το δεύτερο που ενδιαφέρει τον Βάλντμαν είναι η σχέση της Γουλφ με τον άντρα της, Λέοναρντ.
Δεν γράφει σχεδόν τίποτα για άλλες σημαντικές σχέσεις της. Για την αδελφή της, Βανέσσα. Τον πιο δικό της άνθρωπο. Την αδελφή που μοιράστηκε μια δύσκολη παιδική ηλικία, σημαδεμένη από σημαντικές απώλειες, που αλληλογραφούσαν καθημερινά και βρίσκονταν συχνά. Ή για την πολυσυζητημένη σχέση της με τη σύζυγο του Χάρολντ Νίκολσον, Βίτα Σάκβιλ Γουέστ.
| Η Βιρτζίνια με τον Λίτον Στράτσι |
Τον ενδιαφέρει η εμμονική προσήλωση του Λέοναρντ στη Βιρτζίνια ήδη από την πρώτη στιγμή που τη γνώρισε. Συναντήθηκαν μία φορά στις βραδιές του Μπλούμσμπερι πριν ο Λέοναρντ φύγει για να υπηρετήσει στην Κευλάνη ως διοικητικός υπάλληλος. Γοητεύτηκε και από τις δύο ζωηρές αδελφές Στίβενς. Δεν μπορούσε να διαλέξει ανάμεσα στην όμορφη, δυναμική Βανέσσα και την εσωστρεφή, οξύνου Βιρτζίνια. Στην αλληλογραφία του με τον φίλο των κοριτσιών, Λίτον Στράτσι, πάντα μάθαινε νέα τους. Όταν ο Λίτον απέσυρε την πρόταση αρραβώνα προς τη Βιρτζίνια ο Λέοναρντ έγραψε "Νομίζεις ότι θα με παντρευτεί; Στείλε μου ένα τηλεγράφημα, αν δεχτεί. Θα πάρω το πρώτο πλοίο και θα έρθω".
Και το πήρε.
Και την παντρεύτηκε.
Γιατί η Βιρτζίνια -που νοιαζόταν μόνο για το γράψιμο και καθόλου για το γάμο- συναίνεσε;
Γιατί ο Λέοναρντ παρέμεινε σε έναν sexless marriage με μια γυναίκα με σοβαρή ψυχική ασθένεια που δεν μπορούσε να κάνει παιδιά;
H απάντηση και στα δύο είναι η ίδια.
Το γράψιμο.
Η Βιρτζίνια είχε βρει ένα άντρα που από τη μια τη βοηθούσε να "ανταποκρίνεται στα συμβατικά πρότυπα και να μην βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας", από την άλλη ήταν ο μεγαλύτερος θαυμαστής της. "Ο Λέοναρντ θεωρεί το γράψιμό μου το καλύτερο στοιχείο πάνω μου. Θα δουλεύουμε πάρα πολύ", έγραφε.
Και πραγματικά δουλέψανε πάρα πολύ.
| Βιρτζίνια και Λέοναρντ Γουλφ |
Ο Λέοναρντ είχε φτιάξει ένα αυστηρό πρόγραμμα εργασίας για τους δυο τους. Πρωινό γράψιμο, μεσημεριανό φαγητό, απογευματινό τσάι με εφημερίδες και μετά περπάτημα με τους σκύλους τους, που έφτανε μέχρι και τα δώδεκα χιλιόμετρα την ημέρα. Τα βράδια κάθονταν στο τζάκι και διάβαζαν τα βιβλία τους ή ό,τι είχαν γράψει μέσα στην ημέρα και αντάλασσαν εντυπώσεις.
Αυτό το πρόγραμμα βοηθούσε τη Βιρτζίνια να αποφεύγει τις κρίσεις. Εκείνος της πρόσφερε γαλήνη. Κι εκείνη του πρόσφερε πνευματική πρόκληση.
Δικαιολογημένα η Βίτα έγραφε στη Βιρτζίνια "...οι πιο ευτυχισμένοι γάμοι σε όλη την Αγγλία είναι οι δικοί μας".
Γάμοι; Δύσκολο να εντάξεις τις σχέσεις αυτές στον ορισμό του συμβατικού γάμου. Σίγουρα πάντως είχαν στοιχεία βαθιάς αγάπης, γνήσιας συντροφικότητας και κατανόησης.
O Βάλντμαν δεν κάνει λόγο για τις σκοτεινές αναφορές στα ημερολόγια της Βιρτζίνια. Όταν έγραφε πόσο καταπιεζόταν από την απόφαση του Λέοναρντ να ζουν στην εξοχή, ενώ εκείνης της έλειπε το Λονδίνο και οι φίλοι της. Πόσο την κούραζε το ότι ήλεγχε το φαγητό της, τον ύπνο της, τους ανθρώπους που επιτρεπόταν να συναντήσει. Ο Λέοναρντ ήταν ο φύλακας-άγγελός της, ο άνθρωπος που, με τις πειραματικές του μεθόδους, την κράτησε μακριά από τα ψυχιατρεία και την τρέλλα. Ταυτόχρονα όμως ήταν και αυστηρός ελεγκτής της ζωής της.
Από όσα επιλέγει να γράψει και από όσα επιλέγει να αποσιωπήσει καταλαβαίνουμε πολλά για τον ίδιο το Βάλντμαν. Όπως έλεγε η Βιρτζίνια για μία συγγραφέα "Μπορείς να το δεις στα κείμενά της πως είναι μια καλλονή."
Στο κείμενο του Βάλντμαν δεν φαίνεται η τυχόν ομορφιά του. Φαίνεται όμως η καθαρή του ψυχή. Το πόσο κι εκείνος συναισθάνεται την αγωνία του δημιουργού. Το πόσο πιστεύει στην αληθινή αγάπη. Το μόνο ατόπημα του βιβλίου είναι η μετάφραση του τίτλου. Ο Βάλντμαν επιλέγει σοφά να δίνει ως τίτλο το Virginia Voolf. Ενώ η μεταφράστρια προσθέτει το "Ιδιοφυής και μόνη", συντηρώντας το μύθο της δυστυχισμένης, αγέλαστης Βιρτζίνια. Ενώ όλοι λένε ότι ήταν μια γυναίκα ζεστή, διασκεδαστική, που περιβαλλόταν από ανθρώπους που την αγαπούσαν με ένταση και διάρκεια. Ο Λέοναρντ, η αδελφή της και τα ανήψια της, οι φίλοι του Μπλούμσμπερι, οι αναγνώστες της. Στην αυτοκτονία δεν την ώθησε η μοναξιά. Ούτε καν η ψυχική της νόσος, που επιδεινωνόταν. Την είχε νικήσει τόσες φορές στο παρελθόν, άλλωστε. Την ώθησε η απελπισία για τον πόλεμο που πλέον πλησίαζε στην πόρτα της. (Είχε βομβαρδιστεί το σπίτι της στο Λονδίνο και ο κήπος της στην εξοχή). Και η διαπίστωση της ματαιότητας. Με ένα μυαλό θολό και με τα χάπια αυτοκτονίας στο χέρι (σε περίπτωση που οι Γερμανοί συλλάμβαναν τον Εβραίο Λέοναρντ) δεν μπορούσε να συνεχίσει να γράφει. Είχε χάσει το μόνο νόημα που είχε θέσει στη ζωή της. Η Βιρτζίνια δεν ήταν ποτέ μόνη. Χωρίς το γράψιμό της θα έμενε μόνη. Ιδιοφυής και μόνη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου