Λιβ Ούλμαν

Αλλαγές
Εξάντας, 1976

Οι γυναίκες της Σκανδιναβίας σπάνια συγκινούν τη βιομηχανία του αμερικάνικου θεάματος. Και όταν τα καταφέρνουν, το κάνουν σφυρίζοντας το "My way" του Σινάτρα. Η Γκρέτα Γκάρμπο σταμάτησε να κάνει ταινίες στα 36 της, στην απόλυτη δόξα της, γιατί ήθελε να "την αφήσουν μόνη". Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν εγκατέλειψε άντρα, παιδί, την Αμερική και το σινεμά της γιατί ερωτεύτηκε τον Ιταλό σκηνοθέτη, Ρομπέρτο Ροσελίνι. Λίγα χρόνια αργότερα, και αφού χώρισε τον Ιταλό της, το πουριτανικό Χόλλυγουντ συγχώρησε τη "μοιχαλίδα" και της έδωσε Όσκαρ και μια δεύτερη καριέρα.

Η Λιβ Ούλμαν προωθήθηκε ως μια Νορβηγική συνέχεια των δύο προηγούμενων. Το διάφανο δέρμα και το έντιμο βλέμμα της, η σπάνια ευαισθησία της, που αποτύπωσε ο Μπέργκμαν στο "Περσόνα" έδιναν λαμπρές υποσχέσεις. Προτάθηκε μια φορά για Όσκαρ. Αλλά γιατί κανείς δεν μπορεί να θυμηθεί καμιά αμερικάνικη ταινία της; Και ταυτόχρονα γιατί δεν μπορεί να την ξεχάσει στις μπεργκμανικές της ταινίες;

Οι "Αλλαγές" της Ούλμαν δίνουν εξήγηση. 

Ούτε η Ούλμαν, ούτε η Άντερσον αναγνώρι-

ζαν το πρόσωπό τους σε αυτή

την Περσόνα

Συνάντησε τον Μπέργκμαν όταν ήταν 25 χρονών. Είχε ήδη επιλέξει τη φίλη της, Μπίμπι Άντερσον, ως ερωμένη του και πρωταγωνίστρια στην ταινία του "Περσόνα" και έψαχνε για μια ηθοποιό που θα ενσάρκωνε τον δεύτερο πρωταγωνιστικό ρόλο, τη βουβή ασθενή. Κάλεσε τη Λιβ απλά γιατί έμοιαζε στη Μπίμπι. 

Λιβ και Ίνγκμαρ στο Φάρε στα γυρίσματα
του Περσόνα

Στο ερημικό νησί του Φάρε, που έγιναν τα γυρίσματα, συνέβη το πρώτο αναμενόμενο: Μεσήλικας ιδιοφυής σκηνοθέτης ερωτεύεται την πολύ νέα, πολύ όμορφη ηθοποιό του. Το δεύτερο αναμενόμενο ήταν ότι και οι δύο παράτησαν τους γάμους τους για να ζήσουν μαζί στο νησί που γεννήθηκε ο έρωτάς τους. Το τρίτο αναμενόμενο ήταν ότι γέννησαν ένα παιδί, τη Λιν. Αναμενόμενο ήταν ίσως και ότι χώρισαν. Ο ένας έβλεπε το Φάρε για παράδεισο και ο άλλος για φυλακή. Και πόσο να μείνεις θαμπωμένος από μια ιδιοφυία, όταν συνοδεύεται από ιδιορρυθμία; Σύντομα αποκαλύφθηκε ο νευρικός, οξύθυμος άντρας. Ξεσπάσματα, κυνήγι μέχρι την πόρτα μιας κλειδωμένης τουαλέτας. Η πόρτα σπάει από μια κλωτσιά και η παντόφλα του σκηνοθέτη προσγειώνεται στις πλεξούδες της πρωταγωνίστριας. Ξεκαρδιστικά γέλια να διαδέχονται τα κλάματα και τους βίαιους χωρισμούς.

Σκηνές από έναν γάμο

Το μη αναμενόμενο ήταν ότι μετά το χωρισμό η Λιβ "είδε" το πραγματικό πρόσωπο του Ίνγκμαρ. Όπως ακριβώς η Μαριάννα στο "Σκηνές από έναν γάμο" ανακαλύπτει, αποδέχεται και τελικά αγαπάει τον Γιόχαν μετά από ένα εκρηκτικό διαζύγιο, έτσι και η Λιβ αγάπησε τον Ίνγκμαρ γιατί στις εκρήξεις του αναγνώρισε το ανασφαλές, πληγωμένο παιδί, που είμαστε όλοι μας.

Πολιτισμένο διαζύγιο αλά σουηδικά; 

Ίσως. 

Όμως ο αμοιβαίος σεβασμός αποδεικνύεται και με πράξεις. 

Σε όλες τις ταινίες του Μπέργκμαν υπήρχε ρόλος για τη Λιβ. Και σε όλες του έδωσε σπάνιες ερμηνείες. Όπως η ίδια ομολογεί σε κανένα άλλο κινηματογραφικό πλατώ δεν ένιωσε τη μυσταγωγία της τέχνης της παρά μόνο στο δικό του. Μόνο στο βιογραφικό "Φάνι και Αλέξανδρος" αρνήθηκε να συμμετέχει. Για να το μετανιώνει. 

Από όλους τους συνεργάτες του  μόνο τη Λιβ εμπιστεύτηκε για να σκηνοθετήσει το τελευταίο του σενάριο, όταν εκείνος ήταν πολύ αδύναμος για να το αναλάβει. 

Ίνγκμαρ και Ίνγκριντ
με παιδιά κι εγγόνια στο Φάρε

Λιβ, Λιν, Ίνγκμαρ περνούσαν συχνά χρόνο μαζί στο Φάρε. Μαζί με τη νέα σύζυγο, Ίνγκριντ, η οποία φιλοξενούσε εγκάρδια παιδιά,πρώην συζύγους και ερωμένες του σκηνοθέτη.
Αν και στην περίπτωση της Λιβ δεν χρειαζόταν να ταξιδεύουν τόσο μακριά αφού για κάποιο διάστημα ζούσαν σε απέναντι διαμερίσματα. Οι πρώην εραστές και αιώνια φίλοι και συνεργάτες μπορούσαν να ξέρουν τα πάντα ο ένας για τη ζωή του άλλου. Αρκεί να τραβούσαν τις κουρτίνες τους. Που -Σκανδιναβοί γαρ- απλά δεν τις τραβούσαν.

Οι "Αλλαγές" μπορούν να διαβαστούν και χωρίς όνομα συγγραφέα. Σαν το βιβλίο μιας γυναίκας που στα σαράντα της, εξαιτίας του επαγγέλματός της, που την αναγκάζει συνέχεια να θέτει προβληματισμούς για την ανθρώπινη φύση και να σκάβει μέσα της, έχει καταλήξει - ζώντας - σε κάποια συμπεράσματα που τα μοιράζεται με όποιον τη διαβάζει.

Είναι η ιστορία ενός αδύνατου κοριτσιού που μεγαλώνει στην παγωμένη Νορβηγία. Που έχει χάσει τον πατέρα της πολύ μικρή και λυπάται γιατί δεν μπορεί να τον θυμηθεί. Που φοβάται το σκοτάδι. Που νιώθει διαφορετική. Που μεγαλώνει αργά βλέποντας τις φίλες της να φλερτάρουν, να ερωτεύονται χωρίς η ίδια να συμμετέχει σε τίποτα άλλο παρά μόνο στη συντροφιά του πλεξίματος. Που βρίσκει στην τέχνη τη ζωή που της ταιριάζει. Που ερωτεύεται. Που χωρίζει κάτω από κακοπροαίρετα φλας και χλευαστικά ρεπορτάζ. Που όλη την αρνητική δημοσιότητα προσπαθεί να την αξιοποιήσει. Να τη δει εφόδιο για μελλοντικούς ρόλους. 

Αυτό είναι και το μεγάλο μάθημα του Μπέργκμαν, ο λόγος για τον οποίο και ο ίδιος, παρά την ιδιόμορφη προσωπικότητά του και το δυσνόητο έργο του, είναι τόσο αγαπητός. Κανένα τραύμα στο σκοτάδι. Όλα στο φως. Γιατί μόνο έτσι τα θεραπεύεις (για να τα αντικαταστήσεις με άλλα;) και τρέφεις την καλλιτεχνική σου δημιουργία. Τα δυσβάσταχτα είναι εμπειρίες,  α λ λ α γ έ ς, που σε διαμορφώνουν σαν άνθρωπο και σε βοηθούν να λύσεις το μυστήριο της ύπαρξης και να βαδίσεις στη ζωή χωρίς καθηλωτική αγωνία.

Αυτό είναι και το μήνυμα που φέρει η ίδια η ηθοποιός. Σε κάθε συνέντευξη υπερασπίζεται την ιδιοφυΐα του Μπέργκμαν, εκλαϊκεύει με τα στρογγυλά αγγλικά της τις ταινίες του, παραλαμβάνει σαν πρέσβειρά του σε φεστιβάλ τα βραβεία του, αφού ο ίδιος φοβόταν τις πτήσεις και απόφευγε να αφήσει, έστω και για λίγο, το Φάρε του.

Λιβ και Λιν

Στα σαράντα της η Λιβ θέλει να χτίσει το προφίλ της νέας ανεξάρτητης γυναίκας του ΄70. Κυνηγάει καριέρα στην Αμερική. Χωρίς να υποκύπτει στα στούντιο που τη θέλουν με κοντά μαλλιά και βαρύ μέικ απ. Συνεχίζοντας τη συνεργασία και με τον Μπέργκμαν και με το Νορβηγικό Εθνικό Θέατρο. Από τη μια στην τελετή των Όσκαρ και από την άλλη να γυρίζει με λεωφορείο τη νορβηγική ύπαιθρο παίζοντας Ίψεν και Στρίντμπεργκ. Μεγαλώνει μόνη της το παιδί της στην τρέλα του Χόλυγουντ. Αλλά ταυτόχρονα τη στέλνει και στη Νορβηγία να ζήσει ήσυχη οικογενειακή ζωή με τη γιαγιά και τα ξαδέρφια της. Έχει δεσμούς, φίλους, παρέες. Διχάζεται. Καριέρα ή αφοσίωση στην οικογένεια; Και αν τελικά διαλέξεις τος πρώτο πως να παλέψεις με τις τύψεις κάθε φορά που το παιδί σου σου μιλάει κι εσύ είσαι χαμένη στο ρόλο σου, στο γράψιμό σου, στα δικά σου ενδιαφέροντα;

Τα χρόνια που πέρασαν από τη συγγραφή του βιβλίου αποδεικνύουν ότι η Λιβ υπήρξε συνεπής. Το παιδί της δεν καταστράφηκε από τις απουσίες της. Αντίθετα, εξελίχτηκε σε μια ισορροπημένη ενήλικη που δεν συνθλίφτηκε όπως άλλα τέκνα διάσημων γονιών. Ασχολείται με τη συγγραφή και την κριτική λογοτεχνίας, ζώντας με τη μεγάλη της οικογένεια στη Νορβηγία. Η Λιβ δεν έπαιξε στο "Friends"ή στο "Sex and the city". Και ας της το πρότειναν. Και ας τα παρακολουθεί. Γέρασε όμορφη. Το πρώτο βιολί στην ορχήστρα του Μπέργκμαν, η πιο πειθαρχημένη του μαθήτρια, σταμάτησε να δέχεται προτάσεις για ρόλους. Και τότε δοκίμασε τη σκηνοθεσία.
  Κακές κριτικές. Μόνο για την "Απιστία" ήταν υποψήφια για το Χρυσό φοίνικα. Με σχόλια-καρφιά ότι το σενάριο του Μπέργκμαν είχε υπεραναλυτικές σκηνοθετικές οδηγίες. 
Η Λιβ ακούει. 
Γιατί  να βγεις από τη σκιά του μέντορα-πατέρα; 
Ιδίως όταν δεν θέλεις;

Γερνώντας όμορφα-η