ΤΑΞΙΔΙ ΜΕΛΙΤΟΣ

ΜΙΜΗΣ ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ

ΕΚΔ.ΠΑΤΑΚΗΣ 2015

                        

Ο Julian Barnes γράφει ότι "Λογοτεχνία είναι ο καλύτερος τρόπος να πει κανείς την αλήθεια. Είναι η διαδικασία του να παράγεις μεγάλα, ωραία, καλοφτιαγμένα ψέματα, που όμως περιέχουν περισσότερη αλήθεια από την οποιαδήποτε καταγραφή γεγονότων".

Ο Ανδρουλάκης κάνει ακριβώς αυτό. Φαντάζεται πως περνούσαν τις μέρες τους οι μεσήλικες νεόνυμφοι, Λευτέρης Βενιζέλος και Έλενα Σκυλίτση, μέσα στο πλοίο Aquitania, που τους μετέφερε για το ταξίδι του μέλιτος στην Αμερική. Το ταξίδι γίνεται το πρόσχημα για να μεταφέρει όλα όσα έχει μάθει από διαβάσματα, συζητήσεις, κουτσομπολιά για το ιερό τοτέμ της ελληνικής πολιτικής. Το ότι δεν ονομάζει το έργο του ιστορική ανάλυση ή πραγματεία, αλλά μυθιστόρημα, του δίνει απεριόριστη ελευθερία να ονομάσει τον Καζαντζάκη «ανεμοδούρα» και την Έλενα "πλούσια μουλάρα" δια στόματος των ηρώων του, χωρίς να μπορεί να κατηγορηθούν ούτε οι ήρωες ούτε ο συγγραφέας.

Από τις φανταστικές συζητήσεις Βενιζέλου παρελαύνουν πολλά από τα πρόσωπα που συνάντησε στη ζωή του. Ο ορκισμένος του πρώτος εχθρός, πρίγκηπας Γεώργιος. Ο τοιούτος. Η γυναίκα του, διανοούμενη, αναρχική, μαθήτρια του Φρουντ, Μαρία Βοναπάρτη. Οι ερωμένες του Βενιζέλου. Η Παρασκευούλα Βλουμ. Μια Μαρία. H στενή «φίλη» της Έλενας, Μαρίκα Ηλιάδη. Η ζωηρή κόρη της Ντομινί λαίδη Κρόσφιλντ. Ο Ανδρέας Συγγρός. Ο Πολωνός Παντερέφσκι. Ο αμφιλεγόμενος Βασίλης Ζαχάρωφ. Φτάνει ακόμα και στον κύκλο του Μπλούμσμπερι. Συνδέει τη διαφωνία Βενιζέλου με τις οικονομικές προσεγγίσεις του Κέινς (στενό φίλο της Βιρτζίνια Γουλφ) με τον διπλωμάτη Χάρολντ Νίκολσον και τη γυναίκα του, Βίτα (ερωμένη της Βιρτζίνια). 

Ελευθέριος και 'Ελενα Βενιζέλου
στο Aquitania 

Πολλά από όσα παραθέτει για τον Βενιζέλο είναι γνωστά από τα ιστορικά συγγράμματα. Ότι δεν φοβόταν να πάει κόντρα στο ρεύμα. Όπως όταν τον κάλεσε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος στην Αθήνα το 1910 μετά την επανάσταση στο Γουδί και ενώ τα πλήθη ξετρελαμένα απαιτούσαν συνέλευση συντακτική, ο Βενιζέλος από το μπαλκόνι φώναξε 'Είπα Αναθεωρητική" κατεβάζοντας το υψωμένο χέρι του. Η επιβολή του ήταν τέτοια που όλοι σιώπησαν. Ότι είχε αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση τέτοια που δεν δίσταζε να επιλέξει ως συνεργάτες τους άριστους, χωρίς να φοβάται ότι θα επισκιάσουν τον αρχηγό τους. Ότι είχε μια ρεαλιστική οπτική σχετικά με την εξωτερική πολιτική. "Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν κάνουν χάρες, δεν έχουν μόνιμους φίλους, ούτε εχθρούς, παρά μόνο συμφέροντα." 

Ο Γάμος Σκυλίτση-Βενιζέλου

Ντομινί, λαίδη Κρόσφιλντ

'Ομως ο Ανδρουλάκης παραθέτει και αυτά που δεν είναι γνωστά, τις petites histoires. Όπως ότι ο Βενιζέλος κοιμόταν πάντα γαλήνια, ακόμα και στις μεγάλες κρίσεις. Ότι δεν ήταν ένας μαραμένος χήρος αφοσιωμένος κατ΄αποκλειστικότητα στην πολιτική και στη μνήμη της πρώτης του γυναίκας, Μαρίας Κατελούζου, αλλά ότι είχε έρωτες και δεσμούς. Ότι ήταν πειθαρχημένος, δεν έπινε, ξυπνούσε νωρίς να γράψει 7 με 12 για τον Θουκυδίδη και μετά να παίξει γκολφ και να περπατήσει. Ότι πίστευε στο άστρο του και είχε μια προαίσθηση καλής τύχης. Ότι η μητέρα του είχε χάσει στη γέννα τρία αρσενικά παιδιά, ενώ ο αδελφός του ο Αγαθοκλής είχε αρρωστήσει σε μικρή ηλικία από τύφο και είχε μείνει ανάπηρος. 'Οτι τόσο αφοσιωμένη ήταν η μάνα του στη φροντίδα του Αγαθοκλή που ένα χρόνο μετά το θάνατό του κατέληξε κι εκείνη. Ότι έφερε βάρος ντροπής για την οικονομική καταστροφή του έμπορου πατέρα του, για την κοινωνική του προέλευση, τις σπουδές του, τον ανάπηρο αδελφό. Ότι η οικογένεια της Μαριέττας, της κοπέλας που αγαπούσε όταν ήταν φοιτητής στην Αθήνα, δεν ήθελε να τον δεχτεί ως γαμπρό τους λόγω του φόβου ότι η αναπηρία του αδελφού ήταν κληρονομική. Ότι ο Βενιζέλος ντράπηκε τόσο που κατέπνιξε τον έρωτά του και δεν ξαναπάτησε ποτέ στο σπίτι αυτό. Ότι η Έλενα ποτέ δεν κατάφερε να έχει μια καλή σχέση με τους πιστούς Κρητικούς του, αλλά ούτε και με τον ένα από τους δύο γιους του, τον Σοφοκλή. Ότι όταν έχασε τις εκλογές του 1920 πικράθηκε. "Τόσο κακό έκανα στην πατρίδα; Tόσο κακό;"  Ότι οι τότε ισχυροί του κόσμου Λόιδ Τζωρτζ, Κλεμανσώ και Γουίλσον, άθλιοι στη γεωγραφία, έπαιζαν με τα σύνορα και τα χρώματα του χάρτη, χωρίς να σκέφτονται τις ζωές που επηρεάζονταν από τα παιχνίδια αυτά. Τόσο που ο Μπαλφούρ να εξανίσταται και να λέει "Είναι εκεί τρεις πανίσχυροι αλλά παντελώς ανίδεοι άνθρωποι που κόβουν-ράβουν ολόκληρες ηπείρους." Ότι και ο Κλεμανσό και ο Μπαλφούρ θεωρούσαν "εντυπωσιακά αδαή" τον Λόιδ Τζωρτζ. Από την άλλη ο δημοσιογράφος Ντίλον έλεγε ότι "εκεί που ο πρόεδρος Γουίλσον χρειαζόταν ένα λεπτό για να αντιληφθεί ένα ζήτημα ο Λόιδ Τζωρτζ ήθελε μόνο ένα δευτερόλεπτο. Απεχθανόταν να διαβάζει "βαρετές" εκθέσεις και αναφορές, όμως στηριζόταν στους "εγκεφάλους", στην κατάρτιση των ειδικών, έστω και νεαρών και πολιτικά άπειρων, όπως ο Νίκολσον και ο Κέινς." Ότι ο Βενιζέλος έμοιαζε στον Λόιδ Τζωρτζ "στην ταχύτητα σκέψης, την τηλεπαθητική διαίσθηση. Όχι εμπειρικοί, όχι διανοούμενοι της πολιτικής, ζεστοί ρήτορες, επιδέξιοι χειραγωγοί της μάζας, απλώνουν το χέρι για να φέρουν κοντά το κοινό τους, οι μόνοι ίσως που δεν προέρχονται από τις ανώτερες τάξεις, οι μόνοι που δεν πέρασαν από το Κέμπριτζ ή τη Σορβόννη. Όμοιο και στα διαβολικά γαλάζια μάτια". Ότι η μαγείρισσα της Πηνελόπης Δέλτα, ψάχνοντας να αγοράσει φρέσκα χόρτα για τον Βενιζέλο πρόδωσε, άθελά της, το ότι θα τους επισκεπτόταν. Με επακόλουθο την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Ότι ο Κεινς συνιστούσε στους νικητές του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, που είχαν θρηνήσει χιλιάδες θύματα, να μην πιέσουν τους Γερμανούς για υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις (γιατί αυτό θα σήμαινε πείνα και μπολσεβικική επανάσταση), ενώ εκείνος είχε χρησιμοποιήσει τις διασυνδέσεις του για να μην επιστρατευτεί. Ότι ο Βενιζέλος ήταν μασόνος, μυημένος σε στοά από τον συντηρητικό Σφακιανάκη, ο οποίος -ενάντια στις μέχρι τότε πολιτικές πεποιθήσεις του- τον στήριξε στην επανάσταση της Θερίσσου. Ότι η Έλενα πέθανε ή όπως γράφεται στο οπισθόφυλλο "έφαγε" τον Βενιζέλο.

Και έρχεται το δίλημμα του βιογράφου. Πόσα από τα στοιχεία που έχεις διαβάσει πρέπει να παραθέσεις; Ο Τσβάιχ –ορθά-έλεγε ότι , αφού έχεις διαβάσει τα πάντα, ξεκινάς να γράφεις, χωρίς να χρειάζεται να τα παραθέσεις όλα. Αρκεί που τα ξέρεις, γιατί έτσι περνούν ανάμεσα από τις γραμμές. Και φυσικά για εκείνον προείχε πάντα η καθαρότητα, η σαφήνεια του κειμένου, η ροή του λόγου. Ο Ανδρουλάκης πέφτει στην παγίδα του διαβασμένου μαθητή, που έχει διαβάσει τέλεια το μάθημα του. Χρήσιμο για να πάρεις μεγάλο βαθμό στο σχολείο. Αλλά προβληματικό όταν πρέπει να μιλήσεις με όρους λογοτεχνίας.

Ο Βενιζέλος στο σπίτι των Μητσοτάκη.
Μπροστά του ο γιος της ανηψιάς του,
Κων.Μητσοτάκης.

Από τη μια κλείνει το μάτι στον μυημένο αναγνώστη που γνωρίζει τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και επιθυμεί να μάθει τι κρύβεται κάτω από το χαλί της επίσημης ιστορικής γραμμής. Ή τουλάχιστον την εκδοχή Ανδρουλάκη. Από την άλλη ο μη μυημένος αναγνώστης θα χαθεί στον όγκο των τόσων πληροφοριών. Και ο λάτρης της λογοτεχνίας θα απογοητευτεί. Οι ατέλειωτες συζητήσεις του Ελευθέριου πάνω στο Aquitania δεν  σχηματίζουν την προσωπικότητά του, ούτε μοιάζουν με πραγματικές κουβέντες, παρά μόνο με παράθεση συσσωρευμένων πληροφοριών. Ο Ανδρουλάκης έχει διαβάσει πολύ για το Βενιζέλο και την εποχή του και έχει πάρει συνέντευξη από πολλούς που τον έζησαν οι ίδιοι ή οι οικογένειές τους. Αυτή η σύνθεση ανέκδοτων ιστοριών, πασίγνωστων ιστορικών γεγονότων και φανταστικών συζητήσεων όμως στερείται  ιστορικότητας. Και λογοτεχνικότητας.