βιογραφίες

“Στο φάρο”

Virginia Woolf

εκδ. Ύψιλον, αρχική 1927, 1995

μετάφραση Άρης Μπερλής

H Woolf καταδιωκόταν από τη συνεχή σκέψη των νεκρών γονιών της κάθε μέρα του βίου της. Και όχι επειδή ήταν διπολική. Πολλοί στη θέση της θα πάθαιναν ακριβώς το ίδιο. Ήταν 12 χρονών όταν ξύπνησε ένα πρωί και της είπαν ότι η μητέρα της πέθανε αιφνιδιαστικά κατά τη διάρκεια της νύχτας. Στο Φάρο αφιερώνει μια γραμμή στο θάνατο της κυρίας Rumsey(που δεν είναι άλλη από τη μητέρα της Julia Stephens). Αλλά μια γραμμή που κάθεσαι και τη διαβάζεις για ώρα. Αισθήματα μουδιασμένα, μαγκωμένα, χωρίς δάκρυα. Χέρια κι αγκαλιές που ξαφνικά μένουν άδεια. Δεν ξέρεις ποιον και αν πρέπει να συμπονέσεις. Τον χήρο κ.Rumsey-Stephens, τα ορφανά. Και η Woolf δεν είναι από τους συγγραφείς που θα κάνουν τα πράγματα εύκολα εκβιάζοντας συναισθήματα. Δεν περιγράφει τον πόνο για να σε κάνει να νιώσεις τον όλεθρο αυτής της οικογένειας. Ακολουθεί με χειρουργική μεθοδικότητα μια τελείως δική της, πρωτότυπη και πολλές φορές κουραστική τεχνική.

Οικογένεια Stephens σε ευτυχισμένες στιγμές

Στο πρώτο μέρος περιγράφονται οι ήσυχες καλοκαιρινές μέρες της οικογένειας Rumsey σε ένα εξοχικό σπίτι στη Σκωτία. (Στην πραγματικότητα το σπίτι αυτό ήταν το Thalland house στο St Ives της Κορνουάλλης.) Οχτώ παιδιά που παίζουν στην παραλία και στους κήπους αυτού του ονειρικού σπιτιού. Φίλοι των γονιών, ζωγράφοι, επιστήμονες, ποιητές, διανούμενοι, που φιλοξενούνται και περνούν την ημέρα τους δημιουργώντας και συζητώντας με τον κ. Rumsey σε περιπάτους και βραδυνά τραπέζια.

The Thalland House-St Ives

Η Julia Stephens με τον Henry James
φιλοξενούμενο στο Thalland House

Αυτός νευρικός και οξύθυμος. Πιάτα που πέφτουν με νεύρα από τα παράθυρα. Κατατρέχεται από αισθήματα μειονεξίας. Όπως μελετά τα λαμπρά πνεύματα της εποχής του θλίβεται αντιλαμβανόμενος ότι εκείνος δεν ανήκει σε αυτά. Η Woolf περιγράφει την αδυναμία του με μια αλφάβητο. Πόσο πικρό είναι να ονειρεύεσαι να φτάσεις στο Ω και να μην μπορείς παρά να φτάσεις μέχρι το Π. Θυμίζει αυτό που έγραφε ο Καζαντζάκης στα μαθητικά του τετράδια : “όνειρα αετού και φτερά πεταλούδας”. Πόσο αδίκησαν τον εαυτό τους και ο Καζαντζάκης και ο Rumsey-Stephens... O πρώτος με την τελειομανία του έφτασε την ελληνική λογοτεχνία εκεί που δεν μπόρεσε ξανά κανείς. Ο δε Rumsey-Stephens στην εποχή του ήταν ένας αναγνωρισμένος βιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας που συμμετείχε σε εκδόσεις λογοτεχνικών περιοδικών, έδινε διαλέξεις, μελετούσε και έγραφε. Πιο πολύ Φ παρά Π.

Αυτή στοργική μητέρα, αφοσιωμένη στην ανατροφή των παιδιών, ευγενική και συμπονετική στους φίλους, ουσιαστικά φιλάνθρωπος. Ταυτόχρονα απόμακρη, ένα κομμάτι του εαυτού της καλά κρυμμένο ακόμα και από τον άντρα της και τα παιδιά της. Κάποιες φορές δεσποτική στην προσπάθειά της να φτιάξει την ατμόσφαιρα στο τραπέζι, να κερδίσει τη συμπάθεια του γέρου ποιητή, να προκαλέσει τον έρωτα ανάμεσα σε ετερόκλιτους φίλους.

Ποτέ σε κανένα άλλο βιβλίο που έχω διαβάσει η λογοτεχνική ζωή δεν μοιάζει τόσο με την πραγματική. Τα πρόσωπα τα μαθαίνουμε μέσα από τις σκέψεις τους, μέσα από τις σκέψεις παιδιών, φίλων, υπηρετριών, συζύγων. Αυτές οι ψηφίδες συνθέτουν μια εικόνα χωρίς περίγραμμα. Η Rumsey, ο Rumsey, οι φίλοι δεν είναι καλοί ή κακοί. Είναι όπως ακριβώς και οι ζωντανοί άνθρωποι: υπερβολικά σύνθετοι, ελάχιστα χάρτινοι.Μέσα από μια προσχηματική υπόθεση, χωρίς καμία σχεδόν πλοκή, χωρίς διάλογο, η Woolf περιγράφει τη μάνα και τον πατέρα και είναι σαν να αρπάζει μια πτυχή από τους χαρακτήρες ή τις σκέψεις όλων μας. Πόσο όλοι μοιάζουμε...

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου η ιστορία εξελίσσεται μέσα από την υπηρέτρια που προσπαθεί να συνεφέρει το εξοχικό σπίτι που έχει μείνει για χρόνια κλειστό. Για τους θανάτους ενημερωνόμαστε επιγραμματικά. Ο αδελφός Andrew Rumsey-Adrian Stephens, η αδελφή Prudence Rumsey-Stella Stephens. Δεν υπάρχει πόνος. Η υπηρέτρια δεν είναι συνδεδεμένη με τους νεκρούς. Μια πληροφόρηση, ένα κουτσομπολιό.

Η νέα πολύ όμορφη κυρία Stephens

Στο τρίτο μέρος ο κ.Rumsey αποφασίζει να τελέσει ένα είδος άτυπου μνημόσυνου στη γυναίκα του. Όπως εκείνη, όταν ζούσε, έτσι κι εκείνος θα ετοιμάσει ένα πακέτο για να δώσει στην οικογένεια του φαροφύλακα. Το ταξίδι με τη βάρκα μέχρι το φάρο είναι και ένα ταξίδι συμφιλίωσης με τα παιδιά του. Μια συμφιλίωση χωρίς λέξεις. Δυο παιδιά αποφασισμένα να αντισταθούν σε έναν πατέρα αυταρχικό, νευρικό, που τους εξαναγκάζει να πάνε με τη βάρκα στο φάρο. (Υποννοείται ότι η μορφή της καταπίεσης δεν είναι απλά και μόνο το πρωινό ξύπνημα για το Φάρο). Βλέποντας τον πατέρα να διαβάζει το βιβλίο του, τις εκφράσεις του προσώπου του καθώς κοιτά τα νερά, τις συζητήσεις με τον βαρκάρη, τον έπαινο στον Τζέημς για το κράτημα του πανιού, τα συναισθήματα των παιδιών μεταλάσσονται. Κανείς καλός, κανείς κακός, όλοι άνθρωποι, περίπλοκοι και σύνθετοι, φρικτά αδύναμοι και μόνοι. Και κάποιες λίγες στιγμές, ευτυχίας, δημιουργίας, συνέυρεσης, συμπόρευσης.

Julia Stephens, πάντα με ένα από τα οχτώ παιδιά
της στην αγκαλιά. H Virginia Woolf έλεγε
ότι πέθανε από εξουθένωση

τα αγόρια της οικογένειας πήγαν στο Cambridge,
ενώ τα κορίτσια έκαναν μαθήματα στο σπίτι

Η Woοlf, που σιχαίνεται να δίνει μαθήματα ζωής, δίνει ασυνείδητα το δικό της : έρχεται η στιγμή που η ζωγράφος Λίλυ (όπως κάθε άνθρωπος) γυρνά το βλεμμα και στο δημιούργημά της δεν βλέπει παρά μια μουτζούρα. Το δράμα του καλλιτέχνη, του κάθε δημιουργού, είναι ότι δεν ξέρει αν τα έργα θα κρεμαστούν σε μια σοφίτα, τα βιβλία θα ξεχαστούν, τα δημιουργήματα θα χαθούν. Κι όμως πρέπει να ζωγραφίσει. Πρέπει να γράψει. Πρέπει να δουλέψει. Η ίδια η Woolf, αν και πολεμούσε με την ψυχική ασθένεια, εργαζόταν καθημερινά, ακούραστα, χωρίς να υποψιάζεται ότι θα πραγματοποιούσε το όνειρο του πατέρα της, θα άλλαζε τη μορφή της λογοτεχνίας, θα έφτανε στο πολυπόθητο Ω.

Μετά την έκδοση του Φάρου η Woolf είπε ότι η συγγραφή λειτούργησε ψυχοθεραπευτικά, τη βοήθησε να κλείσει τις εκκρεμότητες με το παρελθόν της και να αρχίσει να συνυπάρχει με τα φαντάσματα των νεκρών γονιών χωρίς να την στοιχειώνουν. Κινούμενη προς το Φάρο, βρήκε -για λίγο- τη γαλήνη.